Ιταλοί Περιηγητές από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα στο Ναύπλιο

 

 

Από τον 13ο και 14ο αιώνα οι Ευρωπαίοι ξεκίνησαν σταδιακά να ταξιδεύουν προς την Ανατολή. Η τεχνολογία και η εξέλιξη της χαρτογραφίας είχαν βελτιώσει αρκετά τις συνθήκες ναυσιπλοΐας, επιτρέποντας τη δημιουργία των συνθηκών για μαζικές μετακινήσεις ταξιδιωτών. Η περιοχή, που προσέλκυσε τους πρώτους περιηγητές ήταν οι Άγιοι Τόποι, συνεχίζοντας την παράδοση του μεσαίωνα και το πρώτο κράτος, που εκμεταλλεύτηκε αυτό το νέο ρεύμα θρησκευτικού τουρισμού, ήταν η Βενετία. Χιλιάδες προσκυνητές από όλη την Ευρώπη, αλλά κυρίως Ιταλοί, συνέρρεαν κάθε χρόνο στη Βενετία, πλουτίζοντας την τοπική οικονομία, για να μεταβούν από εκεί με γαλέρα στο λιμάνι της Γιάφας.

Ο ελληνικός χώρος αποτελούσε ενδιάμεση στάση στο μακρινό αυτό το ταξίδι. Οι βενετικές γαλέρες έκαναν σκάλα στις βενετικές κτήσεις της ελληνικής Ανατολής (Κέρκυρα, Μεθώνη, Κύθηρα, Κρήτη, Κύπρο), για να ανεφοδιαστούν πριν εισέλθουν στον μουσουλμανικό κόσμο. Οι Ιταλοί περιηγητές στα χρονικά τους άρχισαν να κάνουν κάποιες αναφορές για τα λιμάνια και τις πόλεις του ελληνικού χώρου. Τον 15ο αιώνα και ως τα μισά του 16ου ήταν η χρυσή εποχή των ταξιδιών προς τους Αγίους Τόπους.

Από τα μισά του 16ου αιώνα και έπειτα το ενδιαφέρον των περιηγητών στράφηκε προς την Κωνσταντινούπολη και τον σουλτάνο. Οι Ιταλοί περιηγητές ακολούθησαν την γενική τάση και επισκέφθηκαν κατά δεκάδες την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ικανοποιώντας την περιέργεια του διψασμένου ευρωπαϊκού αναγνωστικού κοινού. Και αυτή τη φορά ο ελληνικός χώρος αποτέλεσε ενδιάμεσο σταθμό και όχι τελικό προορισμό, με ελάχιστες εξαιρέσεις κάποιων αρχαιολατρών, που αναζητούσαν σημάδια του ένδοξου αρχαίου παρελθόντος.

Τον 16ο αιώνα άρχισε και η μεγάλη άνθηση της χαρτογραφίας, με τα ιταλικά κρατίδια να αποτελούν παγκόσμιο κέντρο παραγωγής χαρτών. Αρκετοί Ιταλοί χαρτογράφοι ασχολήθηκαν με την Ελλάδα, παράγοντας εκατοντάδες χάρτες, κυρίως των νησιών. Οι περισσότεροι, όμως, από αυτούς δεν επισκέφθηκαν ποτέ τον ελληνικό χώρο και όσοι το έκαναν δεν άφησαν αρκετές πληροφορίες για το ταξίδι τους. Πολλά από τα έργα με χάρτες ελληνικών νησιών και παραθαλάσσιων περιοχών ήταν αντιγραφές παλαιότερων γεωγραφικών έργων, με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη πιο δύσκολη η προσπάθεια να εντοπιστούν οι Ιταλοί, που πραγματικά ταξίδεψαν στον ελληνικό χώρο.

Με το πέρασμα του χρόνου, τον 18ο αιώνα, οι συνθήκες ταξιδιού προς τη βαλκανική χερσόνησο έγιναν πιο εύκολες και σε συνδυασμό με την «ανακάλυψη» της Αθήνας από τους Ευρωπαίους περιηγητές, ο ελληνικός χώρος άρχισε να γίνεται τελικός προορισμός αρκετών ταξιδιών και όχι ο ενδιάμεσος σταθμός, αυξάνοντας κατακόρυφα τον αριθμό των περιηγητών που τον επισκέφθηκαν. Ανάμεσα τους υπήρξαν και κάποιοι Ιταλοί.

Francesco Grassetto

 

 

Σκοπός ταξιδιού: Περιπολίες στις βενετικές κτήσεις του ελληνικού χώρου

Τόποι που επισκέφθηκε στον ελληνικό χώρο: Κέρκυρα-Ζάκυνθος-Κύθηρα-Μήλος-Πάρος-Ναύπλιο-Μεθώνη-Πάργα-Σούδα-Ρέθυμνο-Χάνδακας-Αστυπάλαια-Αμμόχωστος-Λεμεσσός-Κως-Νάξος-Κεφαλονιά-Χλεμούτσι-Πάτρα

Το ταξίδι πιθανότατα ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1511 με ένα βενετικό πολεμικό πλοίο και τελούσε χρέη ιερέα στο πλοίο. Οι περιγραφές του δεν είχαν σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως οδηγός από τους μεταγενέστερους ταξιδιώτες ή για την προώθηση της επιστήμης, αλλά τις έγραψε για την προσωπική του ευχαρίστηση και για να θυμάται στο μέλλον τις περιπέτειες του ταξιδιού του.

…Το ταξίδι ξεκίνησε από τη Βενετία στις 20 Μαΐου 1511 και στις 13 Ιουνίου ο Grassetto έφτασε στην Kέρκυρα και οι όποιες αναφορές του για το νησί ήταν κάποια αποσπάσματα του Βιργιλίου για την προέλευση του ονόματος του νησιού. Στις 18 Ιουλίου έφτασε στη Ζάκυνθο, αλλά και πάλι δεν έγινε κάποια αναφορά στο νησί, παρά μόνο στις διάφορες εργασίες και δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα πάνω στο καράβι. Στις 28 Ιουλίου πέρασαν από τα Κύθηρα και στις 3 Αυγούστου από τη Μήλο. Η χώρα του νησιού είχε οχυρό με πύργο και αρκετά σπίτια. Παρατήρησε αρκετούς μύλους στο νησί, ενώ η πιο ενδιαφέρουσα παρατήρησή του ήταν οι γυναίκες του νησιού ήταν όμορφες, αν λάβουμε υπόψη ότι έκανε το ταξίδι με την ιδιότητα του ιερέα.

Στις 7 Αυγούστου 1511 το πλοίο έφτασε στην Πάρο και ακολούθησαν μέσα στον ίδιο μήνα το Ναύπλιο, η Μεθώνη, η Ζάκυνθος, η Πάργα, η Κέρκυρα, χωρίς να δώσει καμία πληροφορία για τα μέρη αυτά. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1511 ξαναπέρασε από τα Κύθηρα και ανέφερε ότι υπήρχαν τρία κατοικημένα οχυρά στο νησί. Στα τέλη Σεπτεμβρίου το πλοίο κατευθύνθηκε προς την Κρήτη και έδεσε στο λιμάνι της Σούδας στα Χανιά και την επόμενη μέρα στο Ρέθυμνο, όπου ανέφερε ότι διεξαγόταν σημαντικό εμπόριο κρασιού. Το πλοίο έδεσε και στον Χάνδακα και υπήρξε μόνο μια γενική αναφορά για την Κρήτη ότι φημιζόταν για το κρασί και τα τυριά της.

Στις 6 Οκτωβρίου 1511 ο Grassetto βρέθηκε στην Αστυπάλαια και στις 9 Οκτωβρίου στη Ρόδο… Ακολούθησε άλλη μία σειρά από νησιά και λιμάνια στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου έδεσε η γαλέρα, χωρίς ο Grassetto να δώσει κάποια περαιτέρω πληροφορία: Νάξος, Ζάκυνθος, Χλεμούτσι, Φισκάρδο, Πάτρα, Μεθώνη. Η γαλέρα κινήθηκε ολόκληρο σχεδόν το 1512 στον ελληνικό χώρο, χωρίς να επισκεφθεί κάποια νέα τοποθεσία και χωρίς να δώσει ο Grassetto κάποια πληροφορία για τα μέρη αυτά.

 

Κυριάκoς ο Αγκωνίτης

 

 

Σκοπός ταξιδιού: Εντοπισμός αρχαίων μνημείων, χειρογράφων, αντικειμένων της αρχαιότητας, καταγραφή επιγραφών της αρχαιότητας

Τόποι που επισκέφθηκε στον ελληνικό χώρο: Κων/πολη-Ρόδος-Κύπρος-Μακεδονία-Θράκη-Λέσβος-Κύμη-Χίος-Κέρκυρα-Βουθρωτό-Πάργα-Άρτα-Πάτρα-Ναύπακτος-Αίγιο-άμφισσα-Λιβαδειά-Θήβα-Αθήνα-Ελευσίνα-Μέγαρα-Καλάβρυτα-Κύθηρα-Μονεμβασιά-Ζάκυνθος-Πύργος-Ολυμπία-Μεγάπολη-Σπάρτη-Χαλκίδα-Σαμοθράκη-Άθως-Θάσος-Κυκλάδες-Σάμος-Κρήτη-Κορώνη-Μυστράς-Ναύπλιο–Μυκήνες

 

Pio Tebaldi

 

 

O Pio Tebaldi προερχόταν από τη Βενετία・ το 1686 εξέδωσε το έργο του με την περιγραφή της Πελοποννήσου, η οποία μόλις είχε επιστρέψει στα χέρια των Βενετών από τους Τούρκους.  Σκοπός του έργου του, όπως και άλλων γεωγράφων και συγγραφέων, ήταν να δικαιολογήσει η βενετική αρχή τη βαριά φορολογία που είχε επιβάλει στους Βενετούς, προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Η έκδοση αυτή, λοιπόν, είναι ένα είδος προπαγάνδας της εποχής.

Οι σημαντικότερες πόλεις της Πελοποννήσου, σύμφωνα με τον Tebaldi, ήταν οι εξής:

Κόρινθος, Ακροκόρινθος, Πάτρα, Κυλλήνη (Κλαρέντζα), Καμενίτσα (σήμερα στο δήμο Βυτίνας στην Αρκαδία), Χλεμούτσι (Castello Tornese), Πύλος, Μεθώνη, Κορώνη, Καλαμάτα, Ζαρνάτα, Κελεφά, Πασσαβά (κάστρο 10χμ. νοτιοδυτικά του Γυθείου), Μυστράς, Μονεμβασία, Ναύπλιο και Άργος. Η διαίρεση της Πελοποννήσου γινόταν σε τέσσερεις διοικητικές περιφέρειες: το δουκάτο της Κλαρέντζας ή Αχαΐας, που περιλάμβανε Αχαΐα, Σικυώνα και Κόρινθο, η δεύτερη περιφέριεα περιελάμβανε την Ηλεία και την Μεσσηνία, η τρίτη περιελάμβανε τη Ρωμανία και αρχαία Αργεία και η τέταρτη ήταν η Τσακωνία, δηλαδή Μάνη και Λακωνία.

…η περιγραφή της Αργείας, που βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή και είχε μόλις δύο πόλεις, το Ναύπλιο (Napoli di Romagna), που ήταν η πρωτεύουσα, και το Άργος.

Το Ναύπλιο είχε το φυσικό πλεονέκτημα το οχυρό του να βρίσκεται σε αρκετά ψηλό σημείο και ήταν δύσκολο για τον εχθρό να το πολιορκήσει, ενώ και οι βολές των κανονιών δεν μπορούσαν να το φτάσουν. Εξίσου δύσκολο ήταν για τον εχθρό να κυριεύσει και το λιμάνι…

 

Alessandro Pini

 

 

O Αlessandro Pini αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση περιηγητή στον ελληνικό χώρο. Γεννημένος στη Φλωρεντία, σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στην Πίζα, η κλίση του, όμως, στα ταξίδια και η επιθυμία του να γνωρίσει νέους τόπους δεν τον κράτησαν για πολύ καιρό στη Φλωρεντία. Πριν το 1681, έκανε το πρώτο του ταξίδι με μια τοσκανική γαλέρα στην Πελοπόννησο και αργότερα, την ίδια χρονιά, στην Αίγυπτο με αποστολή από τον μέγα δούκα της Φλωρεντίας τον εντοπισμό και συλλογή άγνωστων φαρμακευτικών φυτών.

Πέρα από τη βοτανολογία, τον προσέλκυσαν η αρχαιολογία και η φιλολογία. Την περίοδο 1684-1699 υπηρέτησε στις βενετικές γαλέρες ως γιατρός του στόλου και την περίοδο 1700-1703 ξαναβρέθηκε στην Πελοπόννησο, όπου εργαζόταν ως γιατρός στο νοσοκομείο του βενετικού στόλου στο Ναύπλιο. Εκεί, έμεινε ως τον Ιούνιο του 1703, όταν και ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη το νεοεκλεγέντα βάιλο Asconio Giulio Giustiniani, ως προσωπικός του γιατρός. Στην Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ως το 1710 και το 1711 επέστρεψε στο Ναύπλιο, όπου και έμεινε ως και την τουρκική εισβολή του 1715. Η περιγραφή της Πελοποννήσου γράφτηκε κατά τη διάρκεια της δεύτερης παραμονής του εκεί (1700-1703), κατά πάσα πιθανότητα το 1703.

…Το κείμενο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος εξέτασε συνοπτικά την παράλια ζώνη της Πελοποννήσου, αναφέροντας κόλπους, λιμάνια, ακρωτήρια, νησιά. Ξεκινούσε από ανατολικά, συνέχιζε νότια και δυτικά και κατέληγε βόρεια…

…Αναφορά έγινε στο λιμάνι του Δρέπανου, κοντά στο Ναύπλιο, που λόγω θέσης ήταν ο βενετικός ναύσταθμος της Πελοποννήσου. Συνέχισε την περιγραφή του ο Pini με τα Κύθηρα, που τα βρήκε άγονα και ορεινά, ενώ σημείωσε ότι πρόσφατα είχαν βρεθεί αρχαία νομίσματα…

…Το δεύτερο μέρος του έργου περιελάμβανε μια γενική περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος της Πελοποννήσου και πληροφορίες για τους κατοίκους της. Χαρακτήριζε το κλίμα ήπιο, αν και η ατμόσφαιρα σε Κόρινθο, Πάτρα, Ναύπλιο, Αίγιο και Γαστούνη ήταν ανθυγιεινή, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται συχνά επιδημίες. Ο πληθυσμός, ύστερα από τον πόλεμο και τις επιδημίες πανούκλας, παρουσίαζε μεγάλη μείωση. Ένας ακόμη παράγοντας, που ευνοούσε αυτή τη μείωση, ήταν και ο μεγάλος αριθμός λεηλασιών και ληστειών, που σημειώνονταν από ομάδες, που λυμαίνονταν τον πελοποννησιακό χώρο και δεν είχαν καμιά διάθεση να εγκατασταθούν μόνιμα σε κάποια περιοχή…

…Στο τρίτο μέρος του έργου του, επιχείρησε μια περιγραφή ολόκληρης της Πελοποννήσου από τα ανατολικά προς τα νότια, ύστερα δυτικά και τέλος βόρεια. Μοναδικό του ενδιαφέρον η αναζήτηση, ο εντοπισμός και η καταγραφή αρχαίων πόλεων. Συχνά επικαλέστηκε, για το λόγο αυτόν τους αρχαίους συγγραφείς, των οποίων τα κείμενα εξέτασε, για να οδηγηθεί σε συμπεράσματα και στην ταύτιση των αρχαίων οικισμών. Έκανε τη γεωγραφική διαίρεση της χώρας σε τέσσερεις επαρχίες, όσες ήταν την εποχή του: 1) Ρωμανία, 2) Λακωνία, 3) Μεσσηνία και 4) Αχαΐα.

Πρώτη ήταν η Κορινθία, που τότε δεν αποτελούσε ξεχωριστή επαρχία και είχε διαφορετικά όρια από την αρχαία Ρωμανία, με πρωτεύουσα το Ναύπλιο. Στην Κόρινθο υπήρχαν πολλές αρχαιότητες, που τις συνέλεγαν Βενετοί αξιωματούχοι, αλλά και μισθοφόροι στρατιώτες. Η πόλη δεν είχε πολλά σπίτια και οι κάτοικοι ήταν ξένοι, κυρίως από Αθήνα και Θήβα・ Υπήρχε έδρα ορθόδοξου  αρχιεπισκόπου. Συνέχισε με τα Βασιλικά (αρχαία Σικυώνα), τις Μυκήνες, όπου υπήρχε ο αλβανόφωνος οικισμός Χαρβάτι. Στην περιοχή της Επιδαύρου, πέρα από το θέατρο, που τον μάγεψε, παρατήρησε ότι σε όλη την περιοχή βρισκόταν διάσπαρτα αρχαία ερείπια. Για το Ναύπλιο ανέφερε ότι ήταν πρωτεύουσα ολόκληρης της Πελοποννήσου , έδρα του προβλεπτή, του ρέκτορα και του ταμία. Εκεί διέμενε για μεγάλο διάστημα κάθε χρόνο ο γενικός προβλεπτής Πελοποννήσου, ο γενικός προβλεπτής θαλάσσης, ο στόλος και οι αρχηγοί του. Η πόλη ήταν καλά οχυρωμένη, με πυκνό πληθυσμό και εκεί είχε την έδρα του και ο μοναδικός Λατίνος επίσκοπος της Πελοποννήσου, με τον τίτλο του  αρχιεπισκόπου Κορίνθου…

 

Saverio Scrofani

 

 

 

Ο Saverio Scrofani ήταν Σικελός ιστορικός και οικονομολόγος, ο οποίος στα τέλη του 18ου αιώνα επισκέφθηκε ολόκληρο σχεδόν τον ελληνικό χώρο. Το χρονικό του ήταν ένας συνδυασμός ημερολογιακής αφήγησης και επιστημονικού κειμένου…

…To ταξίδι του στον ελληνικό χώρο ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1795…

…Ο Scrofani υπολόγιζε τον πληθυσμό της Πελοποννήσου σε 250.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι 180.000 ήταν Έλληνες, οι 50.000 Τούρκοι, οι 20.000 Εβραίοι, Βενετοί και Φράγκοι. Οι Εβραίοι και οι Φράγκοι ήταν έμποροι, που παρέμεναν λίγα χρόνια στην Πελοπόννησο, όσο χρειαζόταν προκειμένου να πλουτίσουν…

…Η Πελοπόννησος εξήγαγε δημητριακά, σιτάρι, λάδι, μαλλί, τυριά, σταφίδα, δέρματα από πρόβατα και λαγούς, βελανίδια, ακατέργαστο μετάξι, βαμβάκι, βοοειδή, λινάρι, λιναρόσπορο, κατράμι και ρετσίνι, βούτυρο κερί, βαμβακερά νήματα, οινόπνευμα, παστές σαρδέλες, λεμόνια, πορτοκάλια, ξερά σύκα, κρασιά, καπνό και κρεμμύδια. Οι συνολικές εξαγωγές ανέρχονταν σε 3.745.255 πιάστρα…το λάδι, που θα μπορούσε να αποφέρει σημαντικά εισοδήματα, έμενε ανεκμετάλλευτο ως και τις αρχές του 18ου αιώνα. Τα δάση αγριελιάς έμεναν αναξιοποίητα και μόλις στα μέσα του 18ου αιώνα οι Βενετοί ξεκίνησαν τη συστηματική καλλιέργεια της ελιάς, δημιουργώντας ελαιώνες. Το καλύτερο λάδι παρήγαν οι Κόρινθος, το Ναύπλιο και η Μάνη…

 

Simone Pomardi

 

 

O Simone Pomardi ήταν ένας γνωστός Ιταλός ζωγράφος από τη Ρώμη, ο οποίος το 1804 μαζί με τον επίσης γνωστό Ιρλανδό ζωγράφο Edward Dodwell αποφάσισαν να επισκεφθούν την Ελλάδα και να αποτυπώσουν στο χαρτί τα τοπία της και τα μνημεία της.

Το ταξίδι τους ξεκίνησε την 1η Φεβρουαρίου 1805 από τη Messina της Σικελίας, όπου βρήκαν καράβι για την Ελλάδα…

Επισκέφθηκαν Ζάκυνθος-Μεσολόγγι-Πάτρα-Γαλαξίδι-Σάλονα-Δελφοί-Δαυλεία-Λιβαδειά-Θήβα-Αθήνα-Λαμία-Αλμυρό-Πήλιο-Βόλος-Βελεστίνο-Λάρισα-Αμπελάκια-Φάρσαλα-Δομοκός-Ορχομενός-Χαλκίδα-Αίγινα-Σαλαμίνα-Μέγαρα-Κόρινθος-Άργος-Επίδαυρος-Πόρος-Μέθανα.

…Επόμενη πόλη που επισκέφθηκε ήταν το Άργος, με 8.000 κατοίκους, σχεδόν όλους Έλληνες, και διοικητή έναν μπέη. Γύρω από την πόλη βρίσκονταν τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Ο Pomardi θέλησε να κάνει και μια εκδρομή στη λίμνη Λερναία, που απείχε από το Άργος έξι μίλια. Η περιήγηση συνεχίστηκε με νέα εκδρομή, αυτήν τη φορά στις Μυκήνες.

Επόμενος σταθμός του ταξιδιού το Ναύπλιο, που απείχε οχτώ μίλια από τις Μυκήνες. Η πόλη ήταν καλά προστατευμένη με τείχη, φρούρια και πυροβόλα. Ο αέρας της πόλης ήταν ανθυγιεινός και, αν και χειμώνας, υπήρχαν πολλά κουνούπια, τόσα όσα δεν είχε δει ποτέ του μαζεμένα ο Pomardi. Η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Τούρκοι, υπήρχαν, επίσης, αρκετοί Εβραίοι και λίγοι Έλληνες. Οι τελευταίοι δεν μπορούσαν να έχουν εκκλησία μέσα από τα τείχη της πόλης. Το μόνο εμπόριο που γινόταν ήταν σε σιτάρι, βαμβάκι και μαλλί. Ο Pomardi δεν έχασε την ευκαιρία να επισκεφθεί τα ερείπια της αρχαίας Τίρυνθας. Τον εντυπωσίασαν τα κυκλώπεια τείχη γύρω από την πόλη. Ο Pomardi επισκέφθηκε και το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Την εποχή εκείνη η Επίδαυρος ήταν ένα εξαθλιωμένο μικρό χωριό με κατοίκους Αλβανούς…

 

Ο Pomardi ήταν ο τελευταίος Ιταλός περιηγητής που επισκέφθηκε τον ελληνικό χώρο πριν από την Επανάσταση του 1821 και οι πληροφορίες που δίνει με το δίτομο έργο του είναι πολύτιμες.