Το πετρόκτιστο κτίριο κυριαρχεί με τον όγκο του στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος, η οποία φέρει αυτό το όνομα από τον Φεβρουάριο του 1862, μετά το πρώτο, άγνωστο για το ευρύ κοινό, κίνημα κατά του Οθωνα που εκδηλώθηκε στην πόλη.

Τα Ναυπλιακά μπορεί να μην πέτυχαν τότε τον στόχο τους αλλά συνέβαλαν στην εκθρόνιση του Βαυαρού μονάρχη λίγους μήνες αργότερα. Είναι το πιο χαρακτηριστικό αποτύπωμα της ιστορίας του Ναυπλίου, που δικαίως συγκαταλέγεται στις ομορφότερες πόλεις της χώρας.

Χτισμένο στο μυχό του Αργολικού Κόλπου, το πολυτραγουδισμένο Ανάπλι κατοικούνταν από τον 16ο π.Χ. αιώνα. Πήρε το όνομά του από τον Ναύπλιο, τον γιο του Ποσειδώνα και της Αμυμώνης, και υπήρξε αυτόνομη πόλη-κράτος ώς τον 7ο π.Χ. αιώνα, οπότε κατακτήθηκε από τον βασιλιά του Αργους και ακολούθησε η παρακμή του.

Μόλις τον 11ο μ.Χ. αιώνα επανέρχεται ως δυναμικό εμπορικό κέντρο, αλλά γνωρίζει την κατοχή των Βενετών και περνά στη δικαιοδοσία των Οθωμανών το 1530 έπειτα από τρίχρονη πολιορκία.

Παραδόθηκε στις δυνάμεις του Στάικου Σταϊκόπουλου τον Δεκέμβριο του 1822 και λίγες ημέρες αργότερα, στις 18 Ιανουαρίου 1823, με απόφαση της Γ’ Εθνοσυνέλευσης ανακηρύχθηκε καθέδρα της κυβέρνησης.

Η απόφαση δεν συνδέεται μόνο με το γεγονός ότι είναι ασφαλές λιμάνι και επομένως μπορούσε να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό της πόλης από τη θάλασσα σε περίπτωση πολιορκίας, αλλά και με το ότι βρισκόταν κοντά στις Σπέτσες και την Υδρα, έδρες των καραβοκύρηδων που είχαν καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής.

Πέντε χρόνια αργότερα, στις 8 Ιανουαρίου 1828, σύσσωμη η πόλη υποδέχεται στο λιμάνι τον Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831), που έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή εκεί από αδελφοκτόνα πυρά.

Ο πρώτος κυβερνήτης πρόλαβε και έβαλε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο Ναύπλιο.

Εφερε μαζί του τον συμπατριώτη του μηχανικό και λοχαγό του γαλλικού στρατού Σταμάτη Βούλγαρη, που ανέλαβε το πρώτο σχέδιο πόλης.

Είναι αυτός που απομάκρυνε τις καλύβες των προσφύγων του πολέμου και δημιούργησε την Πρόνοια, τον νέο οικισμό που αποτέλεσε το μόνιμο καταφύγιο των ξεριζωμένων.

Μέσα στην πόλη σχεδίασε πλατείες και κυρίως οδικό δίκτυο, με ραχοκοκαλιά τον Μεγάλο Δρόμο, τη σημερινή Βασ. Κωνσταντίνου.

Κατά την ελληνική πολεοδομική «παράδοση», τα αρχικά πολεοδομικά σχέδια τροποποιήθηκαν ενώ έγιναν οι συνήθεις… εκπτώσεις για τους κοινόχρηστους χώρους.

Παρά τις δυσκολίες της εποχής, με τη σφραγίδα του Καποδίστρια και μέσα σε τρία χρόνια κατασκευάστηκαν σημαντικά δημόσια κτίρια.

Η αρχή έγινε με το Κυβερνείο ή Παλατάκι, στη δυτική πλευρά της πλατείας Συντριβανίου, σημερινή πλατεία Τριών Ναυάρχων.

Στον Μεγάλο Δρόμο «βλέπει» το παλιό Δημαρχείο, ενώ κοντά βρίσκεται η οικία Αρμανσμπεργκ, που διετέλεσε αντιβασιλέας ώς την ενηλικίωση του Οθωνα και ήταν η μεγαλύτερη στην πόλη. Επί της λεωφόρου Αμαλίας κατασκευάστηκε το Κεντρικό Πολεμικό Σχολείο, η πρώτη Σχολή Ευελπίδων.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα λειτούργησε το Εθνικό Νοσοκομείο και ακολούθησε το Στρατιωτικό Νοσοκομείο σε χώρους της Ακροναυπλίας.

Στο σημερινό «Τριανόν», το παλιό τζαμί, στεγάστηκε το ορφανοτροφείο και το πρώτο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, ενώ στην Τίρυνθα λειτούργησε η πρώτη Γεωργική Σχολή.

Για την έδρα του Βουλευτικού επιλέχθηκε το τέμενος, στην καρδιά τής τότε πρωτεύουσας.Η ενδιαφέρουσα ιστορία του τεκμηριώνεται από τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο συλλογικό έργο «Η οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα», το οποίο εκδόθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού.

Από μαρτυρίες ανώνυμου Λαγκαδινού λογίου, είναι έργο του Αντώνιου Ρηγόπουλου, ονομαστού πρωτομάστορα της εποχής από τα Λαγκάδια Γορτυνίας. Κατασκευάστηκε από τον πλούσιο Αγά Πασά για να απαλλαγεί από τις τύψεις του.

Την εποχή της παντοκρατορίας του είχαν έρθει στο Ναύπλιο δύο αδέλφια από τη Βενετία με σκοπό να ανακαλύψουν ένα θησαυρό που είχαν θάψει συγγενείς τους.

Εξομολογήθηκαν το μυστικό τους στον Αγά και τον υποπρόξενο της Ολλανδίας. Ο πρώτος μάλιστα συμμετείχε ενεργά στην επιχείρηση, αλλά όταν εντοπίστηκε το χρυσάφι αποφάσισε να δολοφονήσει τα δύο αδέλφια.

Εμεινε ατιμώρητος αφού κανείς δεν «κάρφωσε» την παρουσία τους στο Ναύπλιο.

Η αποτρόπαια πράξη του όμως τον κυνηγούσε συνεχώς και για εξιλέωση αποφάσισε να διαθέσει ένα μέρος του θησαυρού για να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές τέμενος.

Δεν έζησε για να το δει ολοκληρωμένο, καθώς κατά τη διάρκεια της επίβλεψης των εργασιών είχε ένα ατύχημα και πέθανε.

Το μεγαλοπρεπές κτίσμα αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της οθωμανικής αρχιτεκτονικής και κατασκευάστηκε με πέτρες από τη Μονή Καρακαλά, που βρίσκεται σε απόσταση 13 χλμ. από το Ναύπλιο.Είναι προσανατολισμένο προς τη Μέκκα, όπως όλοι οι λατρευτικοί χώροι της ισλαμικής θρησκείας, και διαθέτει εντυπωσιακό τρούλο με οκτάπλευρα τύμπανα, ο οποίος καταστράφηκε κατά τις αδελφοκτόνους συγκρούσεις ανάμεσα στους φρούραρχους της Ακροναυπλίας και του Παλαμηδίου.

Το 1824, με σχέδια του Θεόδωρου Βαλλιάνου, το τέμενος ανακατασκευάστηκε για να στεγάσει την πρώτη Βουλή, που λειτούργησε στο Ναύπλιο από τον Σεπτέμβριο του 1825 ώς την άνοιξη του επόμενου έτους.

Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, το κτίριο μετατράπηκε στην αρχή σε σχολείο, φυλακή και αίθουσα χοροεσπερίδων, ενώ στους χώρους του έγινε η δίκη του Θ. Κολοκοτρώνη και του Δ. Πλαπούτα.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το υπουργείο Πολιτισμού υλοποίησε την τελευταία ανακαίνιση του Βουλευτικού και παρέδωσε το ισόγειο στην Πινακοθήκη του δήμου.

1. Η πλατεία

Η σημερινή πλατεία Συντάγματος εμφανίζεται για πρώτη φορά σε σχέδια που εκπονήθηκαν κατά την ενετική κατοχή. Ως τον 19ο αιώνα ήταν η πλατεία Πλατάνου, όνομα που προήλθε από το πανύψηλο δέντρο το οποίο κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της. Αργότερα μετονομάστηκε σε πλατεία Λουδοβίκου, προς τιμήν του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας και πατέρα τού Οθωνα.

2. Η Ψωροκώσταινα

Κάτω από τον ιστορικό πλάτανο ο δάσκαλος του Γένους Γ. Γεννάδιος εκφώνησε το 1826 φλογερό λόγο ζητώντας την οικονομική συμπαράσταση των πολιτών στον απελευθερωτικό αγώνα. Την πρωτιά έκανε η Ψωροκώσταινα, που διέθεσε τα μοναδικά υπάρχοντά της: ένα ασημένιο δαχτυλίδι και ένα γρόσι. Η Πανωραία Χατζηκώστα ήταν αρχόντισσα από το Αϊβαλί, που έχασε τα υπάρχοντά της από τους Τούρκους και πάμπτωχη βρήκε καταφύγιο στο Ναύπλιο.

3. Το άγαλμα

Σε μια γωνιά της πλατείας υπάρχει το άγαλμα της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου, της δυναμικής γυναίκας που πρωτοστάτησε κατά τα Ναυπλιακά. Το παλιότερο κτίριο της οθωμανικής περιόδου είναι το «Τριανόν». Το Παλιό Τζαμί βρισκόταν στη συνοικία του Μεγάλου Βεζύρη και μετά την απελευθέρωση στέγασε για ένα διάστημα τον μητροπολιτικό ναό.