Ήθη και Έθιμα του Πάσχα από το χωρίον Παναρήτι Ναυπλίας

Από τον Γκολέμη Ιωάννη τ. Β. ,  1968-69

 

Του Λαζάρου

Το πρωί – πρωί της ημέρας του Λαζάρου τα μικρά παιδιά λέγουν τον “Λάζαρο”. Η κατασκευή του Λαζάρου γίνεται ως εξής: “Παίρνουν ένα κομμάτι ξύλο μήκους 1 – 1,5 μ. Στο επάνω μέρος φτιάχνουν ένα στεφάνι από κλαδί σταφιλιάς. Το στεφάνι αυτό γεμίζουν  λουλούδια διάφορα και στο κέντρο φτιάχνουν ένα σταυρό. Με αυτό συμβολίζουν τον Λάζαρο. Ως αμοιβή δίνουν στα μικρά παιδάκια χρήματα συνήθως. Του Λαζάρου δεν λούζονται διότι κουνιέται το κεφάλι. Δουλεύουμε μέχρι το μεσημέρι.

 

Κυριακή των Βαίων

Τα κλαδιά που χρησιμοποιούμε είναι εκείνα τα οποία εχρησιμοποίησαν δια την είσοδο του Ιησού εις την Ιερουσαλήμ. Τα κλαδιά αυτά τα πηγαίνουν στην εκκλησία αυτοί που δεν έχουν συμπληρώσει ένα έτος από την ημέρα του γάμου των. Πηγαίνουν οι νεόπαντροι τα βάγια στην εκκλησία δια να ζήσουν πολλά χρόνια.

Τα μικρά παιδιά παίρνουν από ένα κλαδί στο χέρι και τρέχουν στα σπίτια να πουν τα “βάγια”. Το κείμενο έχει ως εξής:

Σήμερα και τα βάγια

τρώμε και τα ψάρια

ως την άλλη Κυριακή

δως μου ένα αυγό

που θα σφάξουμε το παχύ αρνί. (η αμοιβή χρήματα).

Μεταξύ των οι χωριανοί μετά το πέρας της λειτουργίας κτυπιούνται με τους κλάδους δια τα χρόνια πολλά. Αυτό γίνεται ως ένα είδος χαιρετισμού αντί δηλαδή να δώσουν τα χέρια κτυπιούνται με τους κλάδους. Τα βάγια τα βάζουν στο εικόνισμα και τα χρησιμοποιούν εις διάφορα φαγητά, όπως φακή κ.α.

 

Μεγάλη Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη

Αρχίζουμε να νηστεύουμε. Τας τρεις αυτάς ημέρας κάνουμε εργασίες διότι τας άλλας ημέρας της εβδομάδος δεν δουλεύουμε και πρέπει να έχουμε τελειώσει τας εργασίας. Για τας ημέρας της Μεγάλης Εβδομάδος λέμε:

Δευτέρα ο Χριστός με την μαχαίρα

Τρίτη ο Χριστός εκρύφτει

Τετάρτη ο Χριστός εχάθει

Πέμπτη ο Χριστός ευρέθει

Παρασκευή ο Χριστός με το καρφί

Σαββάτο ο Χριστός στο τάφο

Κυριακή ο Χριστός ανέστη

Τας τρεις πρώτας ημέρας και κυρίως την Μεγάλην Τετάρτην όποιος θέλει κάμνει ευχέλαιο.

Μεγάλη Πέμπτη

Φιάγνουμε κουλούρια μεγάλα, τα “γαλένια” όπως τα λέμε ή γαλοκουλούρες. Β’αζουμε καννελογαρύφαλλα, ζεματίζουμε το αλεύρι με λάδι, γάλα και ζάχαρι.

Φιάγνουμε και μια μεγάλη κουλούρα και βάζουμε 4 – 5 αυγά κόκκινα. Τα αυγά τα βάφουμε την Μ. Πέμπτη. Όσα αυγά έχουν κάνει οι κότες την Μ. Πέμπτη τα βάφουμε χωριστά. Ένα βάζουν στα εικονίσματα και άλλα βάζουν στο χωράφι μέσα στο χώμα δια να προφυλαχθούν τα προϊόντα από το χαλάζι. Και κρατάμε δια το σπίτι αυγά της Μ. Πέμπτης δια φυλαχτό. Το προζύμι που θα πιάσουμε την ημέρα εκείνη δεν το δίνουμε στη γειτόνισα, και το βαστάμε ένα ολόκληρο χρόνο. Τα αυγά δια να τα διακοσμήσουμε  όταν τα βάφουμε, κολλάμε επάνω ένα φύλλο δέντρου. Μόλις βάψουμε το αυγό βγάζουμε το φύλλο και μένει επάνω μια ζωγραφιά. Τα αυγά τα βάφουμε κόκκινα διότι ο Χριστός είχε πει να βάψετε κόκκινα αυγά και να τα τσουγκρίσεται στη 12η ώρα την νύκτα του Σαββάτου. Δουλειές μπορούμε να κάνουμε μόνο σπιτίσιες. Όταν μια γυναίκα είναι άρρωστη πηγαίνει στο ευαγγέλιο από κάτω όταν αναγιγνώσκει ο παπάς δια να γίνει καλά.

 

Μεγάλη Παρασκευή

Με το ξημέρωμα της Μ. Παρασκευής μετά το νίψιμο χωρίς να βάλουμε τίποτα άλλο στο στόμα μας πίνουμε τρεις φορές ξύδι όπως ήπιε ο Χριστός εκείνη την ημέρα επάνω στο σταυρό.

Δουλειές την ημέρα εκείνη δεν κάνουμε. Αγοράζουμε τα κεριά δια τον Επιτάφιο. Τα χέρια είναι σταυρωμένα την ημέρα εκείνη εις ένδειξιν πένθους.

Συγκεντρώνουμε άνθη και φιάγνουμε τον Επιτάφιο. Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Βαστάμε όλοι από ένα κερί στο χέρι. Τον Επιτάφιο μεταφέρουν άνδρες του χωριού. Πριν ο Επιτάφιος εισέλθει πάλι στην εκκλησία, ακριβώς στην πόρτα σηκώνουν ψηλά τον Επιτάφιο και εμείς οι χριστιανοί περνάμε κάτω από τον Επιτάφιο δια λόγους υγείας. Κυρίως γίνεται δια τα μικρά παιδιά. Από τον Επιτάφιο παίρνουμε λουλούδια και τα βάζουμε στο εικόνισμα.

Τα παλιά χρόνια ξενυχτούσαμε στον Επιτάφιο και μοιρολογούσαμε το θάνατο του Χριστού. Εκτός από τον Χριστό μοιρολογούσαμε και τους δικούς μας πεθαμένους.

Μια χείρα τη βραδυά εκεινή ψέλνει το εξλης μοιρολόϊ:

Ποιόνε θα αλλάξω τη λαμπρή

ποιόνε θα καμαρώσω

Με ποιόνε θα πάω στην εκκλησιά

που θάναι όλος ο κόσμος

θα ιδώ μανάδες με παιδιά

γυναίκες με τους άνδρες

θα ιδώ και το στασίδι σου

ξερό και μαραμένο.

Το πρωί της Παρασκευής τα παιδιά λέγουν το “σήμερα μαύρος ουρανός”. Αμοιβή τους, χρήματα.

 

Μεγάλον Σάββατον

Σφάζουμε τα αρνιά και την ώρα εκείνη ρίχνουμε βαρελότα με την ευχή “Χρόνια Πολλά καλοφάγωτο”. Κάνουμε επίσκεψη και στο νεκροταφείο, ανάβουμε το καντήλι στους ανθρώπους μας και τους βάζουν κεριά δια να έχουν την ανάσταση, διότι μαζί με τον Χριστό ανασταίνονται και οι νεκροί.

Το βράδυ της Αναστάσεως όταν ο παπάς έβγαινε έξω και έψελνε το Χριστός Ανέστη, εγίνετο το εξής: ο πρώτος που φιλούσε το ευαγγέλιο και το χέρι του παπά, εστέκετο λίγο πιο πέρα και ο δεύτερος πήγαινε και το φιλούσε στο μέτωπο κι έπαιρνε σειρά δια να τον φιλήσουν και οι άλλοι. Την ώρα που φιλιούντο έλεγαν: “Ας πάη και τούτο το φιλί με το Χριστός Ανέστη”. Έτσι φιλιούντο όλοι μεταξύ τους. Μετά το πέρας της εκκλησίας όλοι κατευθύνοντο στο σπίτι για να φάγουν. Τα μικρά είχαν μαζί τους αυγά και κουλούρια. Όταν ο παπάς έλεγε το Χριστός Ανέστη, τσούκριζαν τα αυγά και τα έτρωγαν κατόπιν όπως και τα κουλούρια.

Στο γυρισμό στο σπίτι μεταφέρουμε τη φωτιά της αναστάσεως και ανάβουμε το καντήλι συνεχώς επί σαράντα μέρες. Το φως είναι καλό διότι είναι άγιο, είναι φως του Χριστού. Με το κερί στο κατώφλι της πόρτας κάνουμε ένα σταυρό.

 

Κυριακή του Πάσχα

Την Κυριακή του Πάσχα σουβλίζουμε τα αρνιά ή τα ψήνουμε στο φούρνο.

Ο νοικοκύρης του σπιτιού μετά το κόψιμο του αρνιού εις κομμάτια κυττάζει την πλάτη του αρνιού δια να δη το μέλλον του σπιτιού. Η ερμήνευσις της πλάτης έχει ως εξής: “Εάν το κόκκαλο  έχει μια σχισμή σαν χαράδρα, είναι μνήμα και κάποιος θάνατο θα βρη από τα μέλη της οικογενείας. Όταν το κόκκαλο φέρη μία μικρή πικίτσα είναι θάνατος μικρού παιδιού. Όταν η πικίτσα είναι στην άκρη είναι παλιός θάνατος. Όταν το κόκκαλο έχει κόκκινα σημάδια είναι πλούτος για την οικογένεια, όταν έχει άσπρα είναι φτώχεια.

Με την ανάσταση του Χριστού πιστεύουν ότι ανασταίνονται και οι νεκροί. Στην αγάπη ο παπάς τα παλαιά χρόνια αφού τελείωνε η λειτουργία, πρώτος έσερνε το χορό και οι άλλοι τραγουδούσαν:

Σήμερα ο Χριστός ανέστη

τρέμει ο ουρανός να πέση

σήμερα και οι παπάδες

με κεριά και με λαμπάδες

σήμερα κι οι παπαδιές

στέκονται καμαρωτές

σήμερα κι οι παντρεμένοι

κάθονται καμαρωμένοι

σήμερα κι οι παντρεμένες

κάθονται καμαρωμένες

σήμερα τα παληκάρια

στέκονται σαν τα λιοντάρια

σήμερα και τα κορίτσια

στέκονται σαν κυππαρίσια

σήμερα και οι μαυροχήρες

στέκονται σαν καλομοίρες

 

Εβδομάς Διακαινησίμου

Την Δευτέραν την Τρίτην και την Τετάρτην δεν δουλεύουν, υπάρχει και το σχετικό δια την αργίαν αυτήν “Τρείς τα γέννα, τρεις τα φώτα έξη την ανάστασιν”.

 

Όνομα πληροφοριοδότου: Σοφία Πουλά, Παναρήτι Ναυπλίας

ετών 85, το γένος Λέκκα

Γραμματικές γνώσεις: μηδέν