Η εφημερίδα Ήλιος, στο Ναύπλιο, 1833

Ο Ήλιος ήταν εφημερίδα που εκδιδόταν το 1833 στο Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα του νεοσύστατου Βασιλείου της Ελλάδας. Συντασσόταν από τους αδελφούς Αλέξανδρο και Παναγιώτη Σούτσο και εκδότης της ήταν ο Α. Αγγελίδης. Από τον Ιούνιο του 1833 μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου ήταν πολιτική, εφημερίδα, ενώ στη συνέχεια και μέχρι τον Δεκέμβριο, οπότε έκλεισε, είχε φιλολογικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι οι νόμοι που είχε θεσπίσει το Σεπτέμβριο του 1833 η κυβέρνηση για τις πολιτικές εφημερίδες ήταν ιδιαίτερα περιοριστικοί με πιθανές σημαντικότατες οικονομικές επιπτώσεις για τους εκδότες.

Ο εκδότης της εφημερίδας Α. Αγγελίδης ήταν ένας από τους ιδιοκτήτες στην «Τυπογραφία Α. και Ν. Αγγελίδων και Κ. Νικολαΐδου», εκδοτικό οίκο ο οποίος είχε δραστηριοποιηθεί στην Αίγινα, στο Ναύπλιο και την Αθήνα και ως «Τυπογραφία Α. και Ν. Αγγελίδων»

Ο Αλέξανδρος (γενν. 1803) και ο Παναγιώτης Σούτσος (γενν. 1806), γενημμένοι στην [Κωνσταντινούπολη, είχαν βρεθεί στη Χίο από το 1818 ως το 1820, στο Βουκουρέστι το 1820 λόγω του θανάτου του πατέρα τους, στο Παρίσι από το 1820-1822 όπου είχαν επαφές με τον Κοραή και στην Ιταλία από το 1822 έως το 1825. Το 1825 ήλθαν στην Ελλάδα όπου ο Παναγιώτης έμεινε στο Ναύπλιο, ενώ ο Αλέξανδρος γύρισε στο Παρίσι όπου έμεινε από το 1827 μέχρι το 1829. Και τα δυο αδέλφια έγραφαν ποιήματα αλλά και πεζά κείμενα έχοντας και οικογενειακή παράδοση (αδερφός της μητέρας τους ήταν ο λόγιος και πολιτικός Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ενώ και η αδερφή τους, Αικατερίνη Σούτσου, ήταν ποιήτρια), αλλά και εκπαίδευση με σημαντικούς λόγιους της εποχής (Νεόφυτος Βάμβας στη Χίο, Αδαμάντιος Κοραής στο Παρίσι). Όταν συμμετείχαν στην συγγραφή της εφημερίδας, ο Αλέξανδρος ήταν 30 ετών και είχε ήδη συγγραφική εμπειρία και ο Παναγιώτης ήταν 27 ετών.

Μόλις στις αρχές του 1833, είχε φτάσει ο Βασιλιάς Όθωνας στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση Τρικούπη διοικούσε την Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1833 με εφαρμογή των αποφάσεων της Αντιβασιλείας, η οποία προσπαθούσε να εδραιώσει τη θέση της, με κινήσεις όπως η απόλυση από την υπηρεσία όλων των άτακτων στρατιωτικών σωμάτων, βασιζόμενη κυρίως στο σώμα των Βαυαρών στρατιωτών. Μετά την έκδοση του Ήλιου η οποία άρχισε το τέλος Ιουνίου, στις 7 Σεπτεμβρίου 1833 συλλαμβάνεται και φυλακίζεται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Δημήτριος Πλαπούτας και μια εβδομάδα αργότερα γίνεται αυστηρότατος περιορισμός του Τύπου με τους τυποκτόνους νόμους της 14ης Σεπτεμβρίου 1833.

Στα μέσα του Σεπτεμβρίου 1833 εκδόθηκαν τρεις νόμοι σχετικοί με τον Τύπο και την τυπογραφία που δημοσιεύθηκαν στο ΦΕΚ (φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως) 29, της 14ης Σεπτεμβρίου 1833: το διάταγμα «περί του δικαιώματος του μετέρχεσθαι την τυπογραφίαν, λιθογραφίαν ή βιβλιοπωλίαν», το νόμο «περί της Αστυνομίας του Τύπου» και το νόμο «περί εγκλημάτων εκ της καταχρήσεως του Τύπου». Οι νόμοι αυτοί περιόρισαν σημαντικά τους εκδότες και χαρακτηριστικά, στο άρθρο 6 του νόμου «περί Αστυνομίας του Τύπου» ζητείτο εγγύηση 5.000 δραχμών σε μετρητά από την οποία θα λαμβάνονταν πρόστιμα, έξοδα και αποζημιώσεις στις οποίες θα μπορούσε να καταδικαστεί ο υπεύθυνος συντάκτης. Ο νόμος αυτός είχε σαφέστατο σκοπό τη φίμωση του Τύπου, κάτι που το πέτυχε δεδομένου ότι και ο Ήλιος, αλλά και άλλες εφημερίδες όπως η «Αθηνά», ο «Χρόνος» και ο «Τριπτόλεμος» έκλεισαν, είτε άμεσα είτε σε μικρό χρονικό διάστημα.

Δημοσιεύθηκαν 42 φύλλα της εφημερίδας Ήλιος, από τις 23 Ιουνίου 1833 μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου 1833 με 4 σελίδες το καθένα, διαστάσεων 39×26 εκ. Εκδιδόταν σε εβδομαδιαία βάση (αρχικά κάθε Τρίτη και Πέμπτη) με τιμή ετήσιας συνδρομής 42 δραχμές για το εσωτερικό και 60 δραχμές για το εξωτερικό και είχε αρχικά τον υπότιτλο:«Εφημερίς Πολιτική, Φιλολογική και Εμπορική». Εκδότης της εμφανίζεται ο Α. Αγγελίδης, της τυπογραφίας Α. και Ν. Αγγελίδων και Κ. Νικολαΐδου.

Περιείχε «Εσωτερικά» και «Εξωτερικά» νέα, «Διάφορα» όπως ποιήματα των Αλεξάνδρου Σούτσου και διηγήματα του Παναγιώτη Σούτσου, «Δικαστικά», επίσημα κρατικά κείμενα, ανώνυμα ή κείμενα με ψευδώνυμο, τμήμα κριτικής άλλων εφημερίδων, αλλά και ενυπόγραφα κείμενα – προκηρύξεις πολιτικών / κοινωνικών θέσεων (του Μιχαήλ Πετροκοκκίνου, τα «Πολιτικά μαθήματα» του Φραγκίσκου Πυλαρινού). Οι άλλες εφημερίδες της εποχής, ο Χρόνος, ο Τριπτόλεμος και η Αθηνά θεωρούν και τους δυο αδελφούς συντάκτες του Ήλιου και για το λόγο αυτό τον χαρακτηρίζουν Φαναριώτικο (λόγω της καταγωγής των Σούτσων).

Μετά τις 25 Σεπτεμβρίου ο υπότιτλός της αλλάζει σε «Εφημερίς Επιστημών, Τεχνών, Φιλολογίας και Εμπορίου», αναφέροντας ότι δεν μπορεί  να συμμορφωθεί σε Βασιλικό Διάταγμα σχετικά με την Ελληνική Πολιτική. Από τότε εκλείπει κάθε φανερή αναφορά στην επικαιρότητα, δημοσιεύοντας κείμενα φιλοσοφίας, ηθικής, πολιτικής γεωγραφίας, φιλολογίας, μουσικής και ιστορίας, ποιήματα των αδελφών Σούτσων και πανηγυρικούς λόγους από δασκάλους σχολείων. Δημοσιεύει όμως πληροφορίες για τη ζωή ανθρώπων που οι συντάκτες του Ήλιου θεωρούν σημαντικούς όπως ο Φραγκλίνος, ο Σαιν Σιμόν και ο Γκαίτε αλλά και άλλα άρθρα, συνεχίζοντας να ακολουθεί τον πολιτικό χαρακτήρα    που είχε όσον καιρό εκδίδονταν ως πολιτική εφημερίδα.

Η μεταβολή του χαρακτήρα της εφημερίδας ήταν αναπόφευκτη, δεδομένου ότι ο νόμος της 14ης Σεπτεμβρίου 1833 απαιτούσε προκαταβολή εγγύησης 5.000 δραχμών από την οποία θα λαμβάνονταν ενδεχόμενα πρόστιμα. Κάτι τέτοιον ήταν πρακτικά αδύνατο να καλυφθεί. Ενδεικτικά, η ετήσια συνδρομή του Ηλίου ήταν 42 δραχμές.

Μετά την μετατροπή της σε φιλολογική εφημερίδα, το κοινό της ελαττώθηκε και στις 15 Δεκεμβρίου 1833 ο Ήλιος ανακοίνωσε ότι ήταν αδύνατη η συνέχιση της επιχείρησης. Σε αυτή την ανακοίνωση αναφέρεται και ο Παναγιώτης Σούτσος ως «μόνος της συντάκτης», ο οποίος αναφέρει ότι θα συνδράμει τον Νικόλαο Σκούφο στην έκδοση της πολιτικής εφημερίδας «Ο Σωτήρ», ενώ νωρίτερα, τον πρώτο μήνα της έκδοσης της εφημερίδας δημοσιεύεται το μοναδικό του ενυπόγραφο άρθρο του Αλέξανδρου Σούτσου στον Ήλιο, σε απάντηση «προσωπικών ύβρεων και συκοφαντιών του Κρητός Εμμανουήλ Αντωνιάδου» (του συντάκτη της εφημερίδας Αθηνά).

Οι θέσεις της εφημερίδας όσο ήταν ακόμη πολιτική, δήλωνε ότι ήταν ξεκάθαρα «Εφημερίς των Συνταγματικών» (προσθέτοντας «των καθαρών Συνταγματικών εννοείται») και σε άλλο σημείο αποδέχεται πλήρως τον χαρακτηρισμό της εφημερίδας Τριπτόλεμος, η οποία ονόμασε τον Ήλιο ως εφημερίδα «Βασιλική και Ανθυπουργική». Ο Μάουρερ (ο ένας από τους τρεις Βαυαρούς της Αντιβασιλείας του Όθωνα) γράφει ότι ο «Ηλιος» συντασσόμενος από τους ταλαντούχους αδελφούς Αλεξάνδρο και Παναγιώτη Σούτσους, ήταν εφημερίδα αρχικά συντηρητική, ύστερα δε πήρε καθαρά θέση εναντίον ορισμένων υπουργών.

Ο ίδιος ο Ήλιος χαρακτηρίζει τις άλλες εφημερίδες αναφέροντας ότι ο Χρόνος του Ραζή αν και αρχικά δήλωνε ότι είναι εφημερίς του Έθνους, φάνηκε ότι ήταν «εφημερίς του άλλου κόμματος, του αντίθετου στους Συνταγματικούς», ο Τριπτόλεμος του Παλαιολόγου εμφανιζόταν Υπουργικός (δηλαδή υποστηρικτής του «Υπουργείου», της κυβέρνησης), ενώ γίνεται συχνά αναφορά και στην εφημερίδα Αθηνά που είχε αρχικά κυκλοφορήσει στα Μέγαρα το 1832 από τον κρητικό Αντωνιάδη. Ο Μάουρερ θεωρούσε ότι ο «Χρόνος» ήταν όργανο του Καποδιστριακοΰ κόμματος ή του κόμματος των αποκληθέντων Ναππαίων. Για τον «Τριπτόλεμο» αναφέρει ότι ήταν το καθαυτό όργανο των Φαναριωτών, ενώ για την «Αθηνά», ότι θεωρητικά υποστήριζε συνταγματικές ιδέες, αλλά σπανιότατα εσκέπτετο τό Σύνταγμα με το προηγούμενο καθεστώς.

Σε μελέτη του Ν. Βαγενά του 1997 που αφορά στις πολιτικές ιδέες του αδελφών Σούτσων, η εφημερίδα Ήλιος θεωρείται ότι ήταν όργανο διάδοσης των ιδεών του Σαινσιμωνισμού, δεδομένου ότι στο Ναύπλιο ομάδα από Γάλλους Σαινσιμονιστές όπως ο Γουσταύος ντ’ Εϊχτάλ είχαν λάβει θέσεις στη διοίκηση του κράτους με εισήγηση του Κωλέττη, και μαζί με Έλληνες διανοουμένους είχαν ιδρύσει «Σαινσιμωνική Εταιρία». Στα κείμενα των Σούτσων αλλά και σε αυτό του Φραγκίσκου Πυλαρινού υπάρχουν αναφορές (ενδεικτικά: η χρήση του νεοπαγούς, τότε, όρου «κοινωνισμός» – μετάφραση του γαλλικού socialisme) που παραπέμουν στις ιδέες του Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν, σε επαφή με τις οποίες είχαν έλθει και ο Αλέξανδρος Σούτσος αλλά και ο Πυλαρινός κατά την παραμονή τους στο Παρίσι.

Ο ίδιος ο Αλέξανδρος Σούτσος, αναφέρει ότι ο Ήλιος είναι συνέχεια του «Φίλου του Νόμου», εφημερίδας της Ύδρας στην οποίαν έγραφαν και τα δυο αδέλφια μεταξύ 1826 και 1827.

Ο Ήλιος, αν και υποστήριζε το σύνταγμα και το κοινοβουλευτικό καθεστώς, ήταν ταυτόχρονα υποστηρικτής της Αντιβασιλείας και του Όθωνα, γιατί θεωρούσε ότι προωθούσαν τις συνταγματικές ελευθερίες (διαχωρισμό των εξουσιών, προστασία της ιδιοκτησίας, ανεξιθρησκεία, εκλογές νομαρχιακών και επαρχιακών συμβούλων). Από την άλλη πλευρά έκανε έντονη πολεμική στους υπουργούς στους οποίους απέδιδε όλα τα προβλήματα από τη διοίκηση του κράτους. Όσον αφορά τα κόμματα υποστήριζε τους συνταγματικούς (το Γαλλικό κόμμα) και ήταν έντονα εναντίον των Καποδιστριακών (το Ρωσικό κόμμα) και την εφημερίδα που το υποστήριζε, το Χρόνο.

Αντίστοιχα ο Χρόνος, ως εχθρός των Φαναριωτών χαρακτήριζε τον Ήλιο ως φαναριώτικη εφημερίδα, κατηγορώντας τους συντάκτες της, αλλά το ίδιο και η Αθηνά, η οποία τους χαρακτήριζε φαναριώτες, ξένους, νεήλυδες, προοιωνίζοντας την μετέπειτα σύγκρουση αυτοχθόνων-ετεροχθόνων.

ΠΗΓΗ

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Βιβλιογραφία

• Φουρναράκη, 1986: Η εφημερίδα Ήλιος του Παναγιώτη Σούτσου, 1833: Περιλήψεις, ευρετήρια, Ελένη Φουρναράκη, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού – Μνήμων, 1986