ΝΑΥΠΛΙΟΝ

η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος στην ιστορία και στην τέχνη

Πολεοδομική και Αρχιτεκτονική

Άρθρο του
Άγγελου Γ. Προκοπίου στην εφημερίδα ΚαΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 16-5-1957

στην στήλη ΤΕΧΝΟΚΡΙΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

Ολόκληρο το δημοσίευμα, στο τέλος του κειμένου

     

       Η ιστορία της ελληνικής τέχνης στα χρόνια του Όθωνος είναι κυρίως η ιστορία της πολεοδομικής αρχιτεκτονικής ζωγραφικής γλυπτικής και διακοσμητικής της Αθήνας αλλά στα δύο χρόνια που έμεινε η αντιβασιλεία στο Ναύπλιο εκτελέστηκαν μερικά χαρακτηριστικά έργα του βαυαρικού νεοκλασικισμού. Η Αντιβασιλεία έχτισε πρώτα μία μνημειώδη πέτρινη ανοιχτή σκάλα στη βορειοδυτική πλευρά του Παλαμηδίου από 960 σκαλοπάτια για να συνδέσει το Ναύπλιο με το υψηλό βενετσιάνικο κάστρο του. Ίδρυσε έπειτα ένα στρατιωτικό οικισμό κοντά στην Τίρυνθα για τη βαυαρική φρουρά. Η Νέα Τίρυνθα δεν είχε τύχη. Οι ελώδεις πυρετοί θέρησαν τους κατοίκους της και στο νεκροταφείο των Βαυαρών στρατιωτών λαξεύτηκε στην πέτρα του βράχου, το 1836, ένα γιγάντιο λιοντάρι από το Γερμανό γλύπτη single με δαπάνες του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου για τη μνήμη των νεκρών.

Η αντιβασιλεία προχώρησε και στον εξωραϊσμό της πόλεως του Ναυπλίου με μία γεωμετρική ρυμοτομία και μερικά ωραία κτίρια νεοκλασικού ρυθμού.

Στην Ανατολική πλευρά υψώνεται το παλιό τζαμί σήμερα αίθουσα κινηματογράφου όπου εγκαταστάθηκε ο Καποδίστριας το 1826 το πρώτο δημοτικό σχολείο το Αλληλοδιδακτικό. Στα χρόνια των βενετσιάνων το μεγάλο τζαμί είχε μετατραπεί σε καθολικό ναό. Στον περίβολο του Αλληλοδιδακτικού στήθηκε αρχικά το μαρμάρινο μνημείο του Δημήτριου Υψηλάντη. Είχε κατασκευαστεί στη Βιέννη και το μετέφερε στο Ναύπλιο ο νεότερος αδερφός του Γεώργιος Υψηλάντης το 1843. Στις 13 Μαϊου 1843 έγινε η μετακομιδή των λειψάνων του Δημητρίου από το νάρθηκα του Αγίου Γεωργίου όπου είχε ταφή του 1823, στο μαρμάρινο αυτό μνημείο και απαίτησαν μέσα σε Λάρνακα σήμερα το μνημείο Υψηλάντη είναι τοποθετημένο απέναντι στο γυμνάσιο στην πλατεία των Τριών Ναυάρχων. Η μεταφορά έγινε το 1951 για λόγους τουριστικού εξωραϊσμού της πλατείας

Στη μεσημβρινή πλευρά ήταν το σπίτι της Καλλιόπης Παπαλεξόπουλου, εκεί που υψώνεται σήμερα το Μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας. Η κυρά Καλλιόπη συνεχίζοντας την επαναστατική παράδοση της Μπουμπουλίνας είχε πρωτοστατήσει στις εξεγέρσεις κατά του Όθωνος που οδήγησαν τελικά στην εκθρόνιση του στο κίνημα του Μαρτίου 1862 σκοτώθηκε στο μπαλκόνι της ενώ παρακινούσε τους επαναστάτες σε δράση.

Στην πλατεία του Πλατάνου ήταν κτισμένο το τουρκικό διοικητήριο. Όταν οι βενετσιάνοι πήραν το Ναύπλιο στα 1686, ο Μοροζίνης κατοίκησε στο Μέγαρο αυτό. Στην πλατεία του Πλατάνου ήταν και το σπίτι του Κολοκοτρώνη. Εκεί γεννήθηκε στις 11 Ιουλίου 1832 από την Αικατερίνη Τρικούπη, αδελφή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο μεγαλύτερος πολιτικός της Ελλάδας του 18 ου αιώνα. Στο νεογέννητο ο ανάδοχος του ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης έδωσε το όνομα, Χαρίλαος.

Η Βουλή

Πίσω από το σπίτι της κυρά Καλλιόπης φαίνεται από την πλατεία του Πλατάνου, το παλιό τζαμί, ο τεκές που φιλοξένησε έπειτα από τη διαρρύθμιση του μηχανικού Βαλλιάνου, την πρώτη Βουλή των Ελλήνων. Ο τεκές γειτονεύει με το παλιό τουρκικό ιεροσπουδαστήριο και το σπίτι του αγά πάσα γνωστό σήμερα ως σπίτι Λεονάρδου. Η παράδοση αποδίδει την ανέγερση των δύο αυτών κτιρίων σε μία πράξη εξαγνισμού του πλουσιότερου Τούρκου του Ναυπλίου στα χρόνια του Ναπολέοντος του πρώτου, Αγά Πασά, για τη δολοφονία των δύο νέων Βενετσιάνων που του ζήτησαν την άδεια να ξεθάψουν από το υπόγειο του σπιτιού του, το θησαυρό που είχε κρύψει ο πρόγονός τους ο προβλεπτής του 1715 την ημέρα που οι Τούρκοι έμπαιναν στο Ανάπλι. Ο Τεκές χτίστηκε στις παραμονές της Επανάστασης από τα υλικά της αρχαίας Βυζαντινής μονής του Καρακαλά που κατεδαφίστηκε με διαταγή του Βελή Πασά.

Στην πρώτη αυτή Βουλή συνεδρίασε, στις 26 Μαρτίου 1834, το δικαστήριο που δίκασε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Δημήτριο Πλαπούτα. Η απόφαση είχε αριθμό 449/1834 και στη σύνθεση του δικαστηρίου πήραν μέρος οι δικαστές Α Πολυζωίδης Πρόεδρος, Γ. Τερτσέτης και Δ. Σούτσος. Η κατηγορία ήταν αβάσιμη και τα δύο μέλη του δικαστηρίου Πολυζωίδης και ο Γ. Τερτσέτης αρνήθηκαν να υπογράψουν την απόφαση. Ένοπλοι χωροφύλακες με το γραμματέα της δικαιοσύνης Σχινά θέλησαν να ασκήσουν βία κατά των δικαστών. “Εν ονόματι του βασιλέως υπογράφτε” προστάζει ο Σχινάς. “Εν ονόματι της δικαιοσύνης δεν υπογράφουμε” απαντούν οι δύο τίμιοι δικαστές. Ο Μάουερ τους κατηγόρησε για παράβαση καθήκοντος και ζήτησε να τους δικάσει. Αλλά και το νέο δικαστήριο τους αθώωσε. Με τις δύο αυτές πράξεις η ελληνική δικαιοσύνη δημιούργησε την παράδοση της ανεξαρτησίας της απέναντι στην εκτελεστική εξουσία.

Ο Κολοκοτρώνης και ο Πλαπούτας μεταφέρθηκαν στην Ακροναυπλία και έπειτα κλείστηκαν στο Παλαμήδι. Η εξέγερση της Ελληνικής και ξένης κοινής γνώμης ανάγκασε τον ‘Αρμανσμπεργκ να μετατρέψει τη θανατική ποινή σε 20 χρόνια κάθειρξη. Όταν άκουσε ο Κολοκοτρώνης την είδηση χαμογέλασε πικρά “Λυπούμαι είπε που θα γελάσω το βασιλιά δεν θα ζήσω τόσα χρόνια”. Ο Όθων αργότερα αμνήστευσε τους δύο αρχηγούς και έσωσε την τιμή του θρόνου.

 

Ο Μεγάλος Δρόμος και οι τρεις πλατείες

Από την πλατεία του Πλατάνου ανοίχτηκε ένας μεγάλος δρόμος (Βασιλέως Κωνσταντίνου) που οδηγούσε σε τρεις συνεχόμενες πλατείες. Χρειάστηκε να κατεδαφιστούν σπίτια και μία εκκλησία παλιά για να χαραχθεί αυτός ο δρόμος. Στη βόρεια πλευρά του τέρματος της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι χτισμένο το Γυμνάσιο, έργο των χρόνων της αντιβασιλείας 1833. Λίγα βήματα μακριά ήταν χτισμένο το κυβερνείο που κάηκε το 1929. Το γυμνάσιο ακολούθησε τα μέτρα της κλίμακος του κυβερνείου. Είναι και αυτό τριώροφο όπως ήταν και εκείνο. Ένα αέτωμα διασπά στο Γυμνάσιο την οριζόντια γραμμή της στέγης του και  μία μικρή εξοχή στην πρόσοψη προμηνά το ρυθμό των παλαιών ανακτόρων της Αθήνας. Οι άλλες δύο πλατείες που γειτονεύουν με την πλατεία των Τριών Ναυάρχων σχηματίζουν την Ανατολική πλευρά της πόλης του Ναυπλίου. Πίσω τους είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός. Στη μέση της πλατείας δεσπόζει το Δικαστικό Μέγαρο. Στη Βόρεια πλατεία είναι στημένος ο ανδριάντας του Καποδίστρια, έργο του γλύπτη Τόμπρου.

Τα δύο παλάτια της αντιπροεδρίας

Από την πλατεία του δικαστηρίου αρχίζει η οδός Πλαπούτα. Δύο αυστηρά νεοκλασικά Μέγαρα σχηματίζουν τις δύο γωνίες της. Το ένα χτίστηκε για τον πρόεδρο της αντιβασιλείας Άρμανσμπεργκ (σπίτι Δρούζα) το άλλο για τον αντιπρόεδρο Μάουερ (σπίτι Ν. ουλή). Ήταν τα μικρά παλάτια της αντιβασιλείας. Έχουν και τα δύο στις προσόψεις τους από ένα κάγκελο το μπαλκόνι τοποθετημένο στον κεντρικό άξονα του κτιρίου. Οι εξωτερικές επιφάνειες είναι πολύ λιτές, χωρίς κανένα στολίδι, χωρίς καμία πλαστική προεξοχή. Τα επτά παράθυρα των δύο ορόφων της ανατολικής τους προσόψεως δεν έχουν πλαίσια. Η αψιδωτή πόρτα του βορειοανατολικού σπιτιού έχει ένα ωραίο πλαίσιο από πέτρα. Στο παράθυρο υπάρχει ένα μικρό κόσμημα και πάνω από την αψίδα ένας μικρός φεγγίτης. Τα μικρά αυτά παλάτια είναι τα παραδείγματα του αυστηρότερου νεοκλασικού ύφους της Οθωνικής εποχής.

Άγιος Γεώργιος

Προχωρώντας στην οδό Πλαπούτα συναντούμε στη μεσημβρινή του πλευρά μία μικρή πλατεία. Τα σπίτια της πλατείας αυτής κρατούν την τριώροφη κλίμακα και το γυμνό λιτό ύφος της αρχιτεκτονικής των παλατιών της Αντιβασιλείας.

Στη νοτιοανατολική πλευρά της πλατείας υψώνεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου με το μαρμαρένιο καμπαναριό του σε στυλ Αναγεννήσεως. Η εκκλησία χτίστηκε στα χρόνια της πρώτης βενετσιάνικης κυριαρχίας το ΙΣΤ αιώνα. Ιστορήθηκε με τοιχογραφίες της Ιταλικής σχολής του ΙΖ αιώνα. Ο Παντοκράτορας, οι τέσσερις Ευαγγελιστές, τα χερουβείμ είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της βενετσιάνικης επίδρασης στην εκκλησιαστική ζωγραφική της Ελλάδος. Τις τοιχογραφίες αυτές ανακαίνισε το 1823 ο ζωγράφος Δ Κ Βυζάντιος, ποιητής της Βαβυλωνίας. Πάνω από την ωραία πύλη του Γεωργίου σώζετε ένα αντίγραφο του μυστικού δείπνου του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Ο Άγιος Γεώργιος έγινε η Μητρόπολη του Ναυπλίου στα χρόνια της Αντιβασιλείας. Σώζεται ακόμη ο βασιλικός θρόνος για τον Όθωνα και την Αμαλία. Στην πρόσοψη του ναού χτίστηκε ένα ελαφρό αψιδωτό Προπύλαιο με πέντε καμάρες που σχηματίζει το βάθρο του γυναικωνίτη.

Άγιος Σπυρίδων

Περνούμε τρία οικοδομικά τετράγωνα μετά την πλατεία Αγίου Γεωργίου και λίγο πιο μεσημβρινά συναντούμε την πλατεία του Αγίου Σπυρίδωνος. Χτίστηκε το 1702 από την Ορθόδοξη Αδελφότητα. Η εκκλησία έμεινε ιστορική γιατί στην πύλη της δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας.

Η Μεταμορφώσις

Από την πλευρά του Αγίου Σπυρίδωνα ανεβαίνουμε μία σκάλα προς την Ακροναυπλία και συναντούμε δεξιά μας ένα παλιό βενετσιάνικο γυναικείο μοναστήρι που έγινε στα χρόνια της τουρκοκρατίας τζαμί. Ο Όθων το προσέφερε στους Καθολικούς του Ναυπλίου στο όνομα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Πάνω από το Ιερό Βήμα του ναού σώζεται ένα αντίγραφο της Αγίας Οικογένειας του Ραφαήλ. Είναι το δώρο που έστειλε ο Βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος στους Καθολικούς του Ναυπλίου. Πάνω από την πύλη της εισόδου σε μία ξύλινη αψίδα που έστησε ο Γάλλος φιλέλλην και Συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Α. Τουρέτ, στις 2 Μαϊου 1841, για να τιμήσει τους φιλέλληνας που έπεσαν για την Ελληνική ανεξαρτησία. Στα δύο στηρίγματα της αψίδας είναι γραμμένα τα ονόματα των Φιλελλήνων.

Τα νεοκλασικά κτίρια της λεωφόρου Αμαλίας

Από την πλατεία των Τριών Ναυάρχων αρχίζει η Λεωφόρο Αμαλίας με τα περισσότερα νεοκλασικά κτίρια του Ναυπλίου. Ήταν ο κεντρικός δρόμος στα χρόνια της αντιβασιλείας. Εδώ είχε κτιστεί το κυβερνείο και το Γυμνάσιο. Στο δρόμο αυτό σώζονται σήμερα τα κτίρια του πρώτου Υπουργείου Οικονομικών, της πρώτης Σχολής Ευελπίδων τέλος της δημόσιας βιβλιοθήκης του Ναυπλίου “ο Παλαμήδης” με την οποία τελειώνει η Λεωφόρος Αμαλίας.

Αυτή είναι σε πολύ γενικές γραμμές η πολεοδομική και αρχιτεκτονική μορφή της πρώτης πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους. Ο νεοκλασικός ρυθμός της Βασιλείας του Όθωνος σημείωσε εδώ τους πρώτους του πειραματισμούς πριν αρχίσει να χτίζεται η Αθήνα.

 

Άγγελος Γ Προκοπίου