The last occupation of Asine in Argolis. – Η τελευταία κατοχή της Ασίνης στην Αργολίδα. – NEKTARIOS-PETER YIOUTSOS Opuscula Annual of the Swedish Institutes at Athens and Rome.

Ο λόφος Καστράκι στα ανατολικά του Αργολικού Κόλπου, με ορατά κατάλοιπα από εντυπωσιακές οχυρώσεις, έχει εντοπιστεί από τα μέσα του 19ου αιώνα ως θέση που βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Ασίνης. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από το Σουηδικό Ινστιτούτο τη δεκαετία του ’20 και του ’70 και αποκάλυψε τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής από την Πρωτοελλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.) μέχρι τα τέλη του 4ου-αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. Πολλές προσθήκες και επισκευές στην ακρόπολη έγιναν κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου και την 2η Ενετοκρατία της Πελοποννήσου (1686-1715). Ωστόσο, οι πιο καταστροφικές παρεμβάσεις στην περιοχή είναι από έργα που πραγματοποίησαν οι Ιταλοί κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Έχοντας τον φόβο μιας εισβολής των συμμάχων σε αυτή την πλευρά της Πελοποννήσου, οι Ιταλοί οχυρώθηκαν στην ακρόπολη, προσθέτοντας στους αρχαίους τοίχους και  βοηθητικά κτίρια, χωματερές, παρατηρητήρια και τάφρους γύρω από τα βράχια με υλικά από κτίρια της Κάτω Πόλης. Η αποχώρησή τους μετά τον πόλεμο αποκάλυψε την έκταση της καταστροφής των αρχαιοτήτων.

Ασίνη κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου: Η Κατοχή

Η εισβολή στην Ελλάδα από τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, επίσης γνωστή ως Επιχείρηση Marita, ακολούθησε μια προηγούμενη, ανεπιτυχής Ιταλική εισβολή (Operation Primavera, 9-25 Μαρτίου 1941).

Η γερμανική επίθεση ήταν επιτακτική λόγω της παρουσίας των Βρετανικών στρατευμάτων σε ελληνικό έδαφος, τα οποία θα μπορούσαν να απειλήσουν την επικείμενη επίθεση της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση. Σαν αποτέλεσμα οι ναζιστικές δυνάμεις εισέβαλαν στην ελληνική επικράτεια τον Απρίλιο του 1941. Μια ομάδα SS Panzer Leibstandarte Adolf Hitler έφτασε στο Άργος και στο Ναύπλιο στις 27 Απριλίου. Το ίδιο πρωί, στη περιοχή γνωστή ως Καμινάκι, κοντά στο σύγχρονο γήπεδο ποδοσφαίρου του Τολού, οι εισβολείς υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Sturm και του Λοχαγού Gerhart Sirmer έκαναν μια σύντομη μάχη με Βρετανικές δυνάμεις της Κοινοπολιτείας, οι οποίες προσπαθούσαν να επιβιβασθούν σε πολεμικά πλοία από την ακτή της Ψιλή Άμμου. Η μάχη ήταν άνιση και λίγες ώρες αργότερα περίπου 2.000 συμμαχικοί στρατιώτες, οι οποίοι δεν είχαν καταφέρει να επιβιβαστούν στα πλοία, συνελήφθησαν.

Κάπου γύρω από τα μέσα Ιουνίου 1941, δυνάμεις του 8ου Σώματος Στρατού  υπό ιταλική διοίκηση εγκαταστάθηκε στην Αργολίδα. Η Γερμανική και η ιταλική ανώτατη διοίκηση είχαν έδρα το Άργος και το Ναύπλιο, ενώ οι ναυτικές μονάδες του στόλου του Άξονα ήταν τοποθετημένες στο Τολό. Οι γερμανικές δυνάμεις διασκορπίστηκαν κυρίως στα χωριά και πήραν τον έλεγχο του αεροδρομίου στο Κουτσοπόδι, ενώ οι Ιταλοί προχώρησαν στην οχύρωση όλων των παράκτιων περιοχών της Αργολίδας από το Κιβέρι μέχρι την παραλία της Πλάκας στο Δρέπανο. Φοβούμενοι μια Συμμαχική απόβαση στις κοντινές παραλίες, τα ιταλικά στρατεύματα έλαβαν δρακόντεια μέτρα και αποφάσισαν να ενισχύσουν τη χερσόνησο της Ασίνης, περιοχή που παρείχε μια καλή θέα και θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σημαντική άμυνα σε οποιοδήποτε εισβολέα. Ως εκ τούτου, εγκατέστησαν στο οχυρό το 433 Μηχανοκίνητο Τάγμα υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Bagniolesi από την Πίζα. Η παράκτια ζώνη ήταν μια περιορισμένη περιοχή, περιφραγμένη με συρματόσχοινο για να αποφευχθεί η πρόσβαση πολιτών και εχθρών.

Ιταλοί στρατιώτες από τον 3ο Λόχο 433ου Μηχανικού Τάγματος στην παραλία του Τολού,Μάιος 1943 (προσωπικό αρχείο Ι. Κοτίτσα)

Η χρήση δυναμίτη και η καταστροφή του χώρου από τα ιταλικά στρατεύματα αναφέρθηκαν για πρώτη φορά από τον αρχαιολογικό φρουρό τον Νικόλαο Μπικάκη με επιστολή του προς την Αρχαιολογική υπηρεσία στις 10 Μαρτίου 1942 (Εικ. 10). Στις 11 Αυγούστου 1943

ο Χρήστος Ν. Πέτρου, που την εποχή εκείνη είχε την εποπτείας της Εφορείας, ενημέρωσε το Υπουργείο Παιδείας, το οποίο με τη σειρά του κοινοποίησε στον Σουηδό εκπρόσωπο του Ερυθρού Σταυρού Axel W. Persson, ο αρχαιολόγος που είχε πραγματοποιήσει τις ανασκαφές στην Ασίνη, να εκδώσουν διαβήματα στις δυνάμεις της κατοχής του Άξονα. Το τελευταίο έγγραφο αναφέρει την επίσημη απάντηση του διοικητή της Ιταλικής Διοίκησης στην περιοχή που δήλωσε ότι «Η κατάσταση είναι τέτοια που η ασφάλεια του στρατού έρχεται πρώτη και δεν είναι δυνατό να ληφθούν υπόψη οι αρχαιότητες.”  Οι Ιταλοί παρέμειναν στην Ασίνη μέχρι να υπογράψουν τη συνθήκη με τους Συμμάχους τον Σεπτέμβριο του 1943. Οι περισσότεροι ιταλοί στρατιώτες και ο διοικητής τους παραδόθηκαν στους Γερμανούς, τους πρώην συμμάχους τους, ενώ άλλοι έφυγαν και κρήφθηκαν από τους ντόποιους. Αμέσως μετά, οι Γερμανοί ανέπτυξαν σημαντικές δυνάμεις στην περιοχή για ένα χρόνο μέχρι την υποχώρηση τους στις 14 Σεπτεμβρίου 1944.

Η πλήρης έκταση της ζημίας αποκαλύφθηκε μετά την Απελευθέρωση. Το 1946 το Υπουργείο Θρησκευμάτων και Εθνικής Εκπαίδευσης συνέταξε μια διεξοδική έκθεση για τις Ζημιές στις αρχαιότητες που προκλήθηκαν από τον πόλεμο και τις δυνάμεις κατοχής και διορίστηκε μια επιτροπή, η οποία ανέλαβε το τεράστιο έργο της συλλογής και καταγραφής όλων των καταστροφών και κλοπών αρχαιοτήτων που συνέβη κατά τον πόλεμο στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την επίσημη έκθεση “Οι γερμανικές αρχές μέσω του αρχαιολόγου Δρ. Von Schönebeck και του καθηγητή Kraiker υποβάθμισαν και περιόρισαν την Αρχαιολογική Υπηρεσία του ελληνικού κράτους είτε προστατεύοντας τους παράνομους εμπόρους αντικειμένων, είτε καλύπτοντας τις καταστροφές που προκαλούνταν από στρατιωτικές μονάδες ή από την αποτροπή του κράτους, αρνούμενοι στο κράτος το δικαίωμα να ασκεί την κυριότητα πάνω στα αρχαία αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν.  Επιπλέον, η έκθεση αναφέρει ότι η καταστροφή της αρχαίας Ασίνης ήταν “τελική, ριζική και πλήρης” και ότι σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από τις ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις και ιδιαίτερα από εκείνες που τελούσαν υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Bagniolesi. Η έκθεση αναφέρεται επίσης στην καταστροφή των αρχαίων τάφων, των οποίων το περιεχόμενο δεν έχει παραδοθεί ποτέ στις ελληνικές αρχές, σύμφωνα με Ιταλικά αρχεία και σχέδια που βρέθηκαν στην περιοχή.

Ασίνη κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου: Οι Ιταλικές οχυρώσεις

Το 1941, λίγο πριν την εισβολή στην Ελλάδα, το Γερμανικό Υπουργείο Αεροπορίας, τράβηξε έξι αεροφωτογραφίες του αρχαιολογικού χώρου της Asine. Αυτές είναι οι τελευταίες φωτογραφίες που ελήφθησαν πριν από την κατασκευή των Ιταλικών έργων στο ακρωτήριο. Έχουν υψηλή ανάλυση και σε μία μπορεί εύκολα κανείς να διακρίνει, τον πυκνό αστικό ιστό της Κάτω Πόλης, οι ελληνιστικές οχυρώσεις και άλλες κατασκευές στην ακρόπολη. Ο χώρος ήταν ακόμα ανέγγιχτος και τα αρχαία ερείπια διατηρήθηκαν στην κατάσταση στην οποία τα είχαν αφήσει οι Σουηδοί αρχαιολόγοι μόλις πριν από δέκα χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι Ιταλοί  μετετρέψαν τη χερσόνησο σε ένα φρούριο ικανό να υπερασπιστεί τις θέσεις τους σε μια πιθανή απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων. Δυστυχώς, για να το πετύχουν ενίσχυαν τους αρχαίους τοίχους με πέτρα, μεταμόρφωσαν τις ελληνιστικές δεξαμενές και άλλες υπόγειες κατασκευές σε αποθήκες εφοδιασμού και κρησφύγετα, και έχτισαν μικρά βοηθητικά κτίρια και πέτρινες σκάλες τρυπώντας και κάνοντας σπηλιές στις βραχώδεις πλαγιές και εγκαθιστώντας παρατηρητήρια και ανοιχτές θέσεις πυροβολικού, οι οποίες επικοινωνούσαν μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου χαρακωμάτων και διαδρόμων. Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κύριες κατηγορίες:

στα έργα στην Κάτω Πόλη, στην ακρόπολη, στην παραλία της Πλάκας και στον λόφο Μπαρμπούνα.

Η επιχείρηση “Κιμάς”* εκτελέσθηκε με επιτυχία, πείθοντας τις δυνάμεις κατοχής στην Ελλάδα να ενισχύσουν όλες τις νότιες παράκτιες περιοχές με πολλές αμυντικές ζώνες, θέσεις πυροβολικού και ναρκοπέδια. Το 433ο Τάγμα Μηχανικού ανέλαβε να σχεδιάσει και να εκτελέσει στο ακρωτήριο αυτό το αμυντικό έργο γρήγορα, αλλά που κατέστρεψε στη πολλές από τις αρχαιότητες και αναμόρφωσε το τοπίο, μετατρέποντάς το σε ένα σύγχρονο παράκτιο φρούριο. Δυστυχώς, η κορυφαία προτεραιότητα ήταν η ασφάλεια του στρατού κατοχής και η αποτελεσματική υπεράσπιση της χερσονήσου από μια συμμαχική απόβαση, και όχι η προστασία των αρχαιοτήτων που θυσιάστηκαν για λογαριασμό αυτού του στόχου. 

Το φρούριο της Ασίνης ήταν ως επί το πλείστον ένα παρατηρητήριο για την ανίχνευση εχθρικών κινήσεων στο ανατολικό τμήμα του Αργολικού Κόλπου.  Μην ξεχνάμε πως πριν από δύο χρόνια οι συμμαχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τις ακτές του Τολού και της Πλάκας με σκοπό την εκκένωση των στρατευμάτων τους από την Ελλάδα.

Οι κύριες εγκαταστάσεις των Ιταλών ήταν στο το οροπέδιο κοντά στην εκκλησία. Αυτές πιθανώς περιλάμβαναν κέντρο διοίκησης, κοιτώνες για στρατιωτικό προσωπικό, αποθήκες και δύο κουζίνες, μία για το στρατιωτικό προσωπικό της Ασίνης και μία για την άλλη για τα πληρώματα πυροβόλων όπλων που βρίσκονται στον λόφο Μπαρμπούνα. 

Το ιταλικό τάγμα κατέλαβε την Ασίνη τον Απρίλιο του 1941 και ολοκλήρωσε το εκτεταμένο έργο αναμόρφωσης στις 9 Μαΐου 1942. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, μετά από ένα χρόνο περίπου, η Ιταλία παραδόθηκε. Οι στρατιώτες εγκατέλειψαν το ολοκαίνουργιο οχυρό τους και παραδόθηκαν μαζί με τον διοικητή τους στους Γερμανούς.

• (Επιχείρηση Κιμάς (αγγλ. Operation Mincemeat) ονομάστηκε μια επιτυχημένη βρετανική επιχείρηση αποπροσανατολισμού κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που είχε ως αντικειμενικό σκοπό να πείσει τη γερμανική Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση της Βέρμαχτ ότι οι Σύμμαχοι επρόκειτο να εισβάλλουν στην Σαρδηνία και την Ελλάδα αντί για τη Σικελία που ήταν ο πραγματικός τόπος της απόβασης. Σκοπός της επιχείρησης ήταν να τοποθετηθούν παραπλανητικά έγγραφα σε ένα πτώμα που θα ξεβραζόταν σε μια ακτή της Ισπανίας)