Μέρος Α’ – Άργος – Μυκήνες

Εκστρατεία του Μοριά (expédition de Morée) ονομάζεται η επίσημη αποστολή Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών υπό την αρχηγία του Νικολάου – Ιωσήφ Μαιζώνος (Nicolas Joseph Maison) στην Πελοπόννησο μεταξύ των ετών 1829 και 1838, μια δεκαετία κρίσιμη για το νέο Ελληνικό κράτος, με σκοπό την υλοποίηση της εφαρμογής της Συνθήκη του Λονδίνου του 1827. Συμφωνίας σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες θα μπορούσαν να έχουν κράτος. 

Η αποστολή αποφασίστηκε από τον βασιλιά Κάρολο Ι΄ της Γαλλίας και είχε σαν σκοπό την απομάκρυνση των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Τα πλοία αναχώρησαν από την Τουλόν στις 17, στις 19 Αυγούστου και στις 3 Σεπτεμβρίου 1828 με 10-15.000 άνδρες. Η χρήση βίας αποτελούσε το έσχατο μέσο για την απομάκρυνση των Αιγυπτιακών στρατευμάτων. Λίγες ημέρες πριν από την πλεύση της αποστολής είχε προηγηθεί η συμφωνία της 6ης Αυγούστου του Ναυάρχου Κοδριγκτώνος με τον πατέρα του Ιμπραήμ, Μωχάμετ Αλή της Αιγύπτου, για την αποχώρηση του αιγυπτιακού στρατού από την Πελοπόννησο.

Η αποστολή του γαλλικού στρατού στην Πελοπόννησο ήλθε σαν επακόλουθο της κηρύξεως του ρωσοτουρκικού πολέμου. Ο εκπρόσωπος της Γαλλίας στη Διάσκεψη του Λονδίνου (καλοκαίρι 1828) Πολινιάκ εισηγήθηκε την προτάση της Γαλλίας για αποστολή αγγλικών και γαλλικών στρατευμάτων.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον Ιούνιο του 1828, με υπόμνημά του αποδεχόταν την αποστολή συμμαχικού στρατού και τη συνεργασία του με τις ελληνικές δυνάμεις για την εκδίωξη των Τούρκων. Οι Άγγλοι δε δέχθηκαν να στείλουν δικό τους στρατό και οι Ρώσοι συνέναισαν. Τελικά, υπεγράφη στις 7/19 Ιουλίου πρωτόκολλο στο Λονδίνο με το οποίο η Γαλλία θα πραγματοποιούσε εξ ονόματος των άλλων δύο δυνάμεων τη στρατιωτική αποστολή.

Σύμφωνα με τον Κυριάκο Σιμόπουλο, για μια με εύσχημο τρόπο απαγκίστρωση του Μεχμέτ Αλή, καθώς ήθελε να αποχωρήσει χωρίς ταυτόχρονα να εκτεθεί στο Σουλτάνο και να μειώσει το γόητρο του γιου του, Ιμπραήμ. Προϊόν σχετικής πρότασης του Μεχμέτ Αλή συνιστούσε η εκστρατεία των Γάλλων και, ταυτόχρονα, μια ευκαιρία για τους Γάλλους να έχουν έναν πιο ενεργό ρόλο στο Ελληνικό ζήτημα και να βγουν από την αναμονή και δορυφορική τους θέση. Αλλά, και η συμφωνία που έσπευσαν να υπογράψουν οι Άγγλοι με τους Αιγύπτιους στην Αλεξάνδρεια, μια εβδομάδα πριν αποπλεύσει ο Γαλλικός στόλος, μαρτυρούσε τη σπουδή των Άγγλων να μην επιτρέψουν στους Γάλλους να έχουν την αποκλειστικότητα στην ασφαλή αποχώρηση των Αιγυπτίων.

Η αποστολή αποτελούνταν από περίπου 20 επιστήμονες και καλλιτέχνες, καθώς και 28 συμπράττοντες αξιωματικοί τοπογράφοι του Γενικού Επιτελείου Στρατού και του Σώματος Μηχανικού και είχε ως στόχο ένα σύνθετο επιστημονικό, καλλιτεχνικό, χαρτογραφικό και εκδοτικό έργο, που αποτέλεσε και αποτελεί μια ισχυρή μαρτυρία για τον γεωγραφικό χώρο και την κοινωνία για την ιδιαίτερη αυτή εποχή. 

Οι επιτόπιες εργασίες της αποστολής διήρκεσαν από τρεις μήνες έως τρία έτη, μεταξύ των ετών 1829-1832, ενώ οι εργασίες για την προετοιμασία της κύριας επιστημονικής σειράς των εκδόσεων συνεχίστηκαν στη Γαλλία. Μεταξύ των ετών 1831 και 1838 εκδόθηκαν οι τέσσερις τόμοι και ο μεγάλου σχήματος «Άτλας» του Τμήματος Φυσικών Επιστημών, καθώς και οι τρεις μεγάλου σχήματος τόμοι του Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής. Διακεκριμένη θέση μεταξύ των γαλλικών επιτευγμάτων κατέχει ο Χάρτης του Μοριά, έκδοση του 1832. Επιπλέον, ποικίλο και πολύτιμο ανέκδοτο υλικό παραμένει επιστημονικά ανεκμετάλλευτο σε κρατικά αρχεία, μουσεία, ιδιωτικές συλλογές και οικογενειακά αρχεία. 

Ποιές περιοχές καταγράφηκαν; Ολόκληρος ο Μοριάς αλλά και οι Κυκλάδες, η Αίγινα και η Αθήνα. 

Η Γαλλική αποστολή ξεκίνησε την περιήγησή της στην Αργολίδα, ερχόμενη από την Μαντινεία, μέσα από τον Αχλαδόκαμπο. Στην πορεία τους προς το Άργος αφήνουν στα δεξιά τους τον δρόμο προς το Ναύπλιο και ακολουθούν τις πλαγιές των λόφων. Στο Κεφαλάρι στους πρόποδες του όρους Χάον, παρατήρησαν τα ερείπια μίας «πυραμίδας κυκλώπειας κατασκευής», από επεξεργασμένους ασβεστολίθους. Πρόκειται για τη λεγόμενη «πυραμίδα του Ελληνικού», το πρώτο μνημείο στην Αργολίδα που αποτύπωσαν οι A. Blouet και Α. Ravoisié και δημοσίευσαν την κάτοψη, την τομή και την ανατολική – νοτιονατολική όψη.

Στην επεξήγηση του πίνακα αναφέρουν επιπλέον ότι οι λιθόπλινθοι συνδέονταν με ασβεστοκονίαμα, που προφανώς οφείλεται σε μεταγενέστερη εργαστηριακή χρήση του χώρου, σε συνδυασμό με κάποιους εσωτερικούς τοίχους, μία λεκάνη ελαιοτριβείου και μία δεξαμενή.

Στο κείμενο αποφεύγεται κάθε σχόλιο για την πυραμίδα, για την οποία νεότερες έρευνες έδειξαν ότι πρόκειται για πυργόσχημο φυλάκιο και ήταν σε καίριο σημείο του οδικού άξονα από την Αρκαδία προς το Άργος και χρονολογείται στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ., όπως και άλλα ανάλογα μνημεία στην Αργολίδα.

Στη συνέχεια έφθασαν στις πλούσιες πηγές του Ερασίνου ποταμού, το νερό του οποίου κατά τον μύθο έρχεται από τη Στυμφαλία (Παυσανίας 2.24.6). Στο Κεφαλάρι, όπως ονομαζόταν τότε και το ποτάμι, σημειώνουν τις βαθιές σπηλιές, σε μία από τις οποίες είχε κτιστεί ένα εκκλησάκι, όπου ο σημερινός ναός της Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίας Κεφαλαριώτισσας). Ο Παυσανίας κάνει λόγο για σπήλαια αφιερωμένα στον Πάνα και τον Διόνυσο, ενώ νεότερες έρευνες έδειξαν ότι η κατοίκηση ανάγεται ήδη στην Παλαιολιθική εποχή. Στο Κεφαλάρι η Αποστολή σημειώνει ακόμη τη διαμόρφωση μίας δεξαμενής που τροφοδοτεί αρκετούς νερόμυλους στην περιοχή. (Πρόκειται για τους «μύλους του Άργους» σε αντιδιαστολή με τους «μύλους του Αναπλιού» στους Μύλους, στην αρχαία Λέρνα, τους οποίους η Αποστολή δεν επισκέφθηκε).

ΑΡΓΟΣ 

Eπειδή το Άργος ήταν από τα σημαντικά αστικά κέντρα όχι μόνο της αρχαίας, αλλά και της μεσαιωνικής και νεότερης Ελλάδας, προσέλκυε πάντα τους ξένους περιηγητές. Πλησιάζοντας στο Άργος, ο A. Blouet έδωσε την άποψη της πόλης, όπως την αντίκρισαν από νοτιο ανατολικά.

Στην πόλη έφθασαν στις 15 Ιουλίου 1829 και το πρώτο που τους εντυπωσίασε ήταν η σύγκλιση από τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, λίγες μέρες αργότερα, της συνέλευσης του Νομοθετικού Σώματος στο αρχαίο θέατρο της πόλης, παρουσία των Νικηταρά, Μιαούλη, Κολοκοτρώνη, Γρίβα και Πετρόμπεη (Μαυρομιχάλη). Για τον σκοπό αυτό είχε κατασκευασθεί στον χώρο της ορχήστρας του θεάτρου μία αίθουσα ανοικτή ολόγυρα, ώστε ο λαός να μπορεί να παρακολουθεί τη συνέλευση, καθισμένος στο κοίλον· την αίθουσα μάλιστα αυτή σημείωσαν στην κάτοψη του θεάτρου (σχέδιο Ravoisié).

Στην αφήγηση παρεμβάλλονται προβλήματα που η γαλλική ομάδα αντιμετώπισε στο Άργος και συνεχίζει με τα αρχαιολογικά μνημεία της πόλης, ξεκινώντας με την απαρίθμηση των μνημείων που είδε ο Παυσανίας. Στην επόμενη εικλονα ο Α. Blouet δίνει τον χάρτη της περιοχής του Άργους με τα ορατά μνημεία, σημειώνοντας συγχρόνως ότι έχει σχεδιαστεί κατά προσέγγιση.

Ανάμεσα στα άλλα απεικονίζεται το «μεγάλο» θέατρο στις νοτιοανατολικές υπώρειες της Λάρισας, το οποίο μάλιστα ο Παυσανίας αναφέρει σχεδόν μονολεκτικά. Για την ανοικοδόμησή του, στις αρχές μάλλον του 3ου αι. π.Χ., εκμεταλλεύτηκαν τον βράχο για να λαξεύσουν την ορχήστρα και τα εδώλια του κεντρικού τμήματος του κοίλου σε 89 σειρές χωριζόμενες σε τέσσερα μέρη με τρία διαζώματα. Αυτό ήταν η αιτία της καλής διατήρησης του κοίλου. Η σκηνή όμως του θεάτρου, ανακατασκευασμένη το β΄ τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ., δεν πρέπει να ήταν ορατή, μια και δεν σημειώνεται.

Ακολούθως, τα μέλη της Αποστολής διέρχονται σύντομα τα μεγαλοπρεπή ερείπια της μεγάλης αψιδωτής αίθουσας με κρύπτη του συγκροτήματος του Σεραπείου – Ασκληπιείου νοτιοανατολικά του θεάτρου, τα οποία και αποτυπώνουν (εικ. 6.5.ii-iv). Πρόκειται για ένα μνημειακό περίστυλο τέμενος, διαστάσεων 84,15 × 43,45 μ., που ανιδρύθηκε μάλλον την εποχή του Αδριανού και παρουσιάζει ανατολικές επιρροές στην κατασκευή των θόλων του· αργότερα, στην αυλή ανοικοδομήθηκε ένα λουτρικό συγκρότημα, χωρίς όμως ο χώρος να χάσει τον θρησκευτικό του χαρακτήρα.

Στη συνέχεια, βλέπουν το «μικρό» θέατρο νοτιότερα, με λείψανα του προσκηνίου, δεν δημοσιεύουν όμως κάτι περισσότερο. Πρόκειται για το Ωδείο που ανοικοδομήθηκε σε δύο φάσεις: στο γ΄ τέταρτο του 2ου αι. και στο β΄ μισό του 3ου αι. μ.Χ., στη θέση μίας θεατροειδούς κατασκευής του ύστερου 5ου αι. π.Χ., με ευθύγραμμα εδώλια λαξευμένα στον βράχο. To οικοδόμημα αυτό πιστεύεται ότι θα είχε πολιτική χρήση, ως χώρος συνάθροισης των πολιτών ή χώρος δικαστηρίων, όπως o Πρών, η Ἁλιαία (Ηλιαία) ή το Κριτήριον.

Με το Κριτήριον, κατά τον μύθο, όπου δικάστηκε η Υπερμνήστρα από τον πατέρα της Δαναό (Παυσανίας), φαίνεται ότι ταυτίζεται το άνδηρο που σχηματίζεται βόρεια του θεάτρου από ισχυρό πολυγωνικό ανάλημμα με κεντρική κλίμακα ανόδου και τα ανάγλυφα των Επιτελίδων, όπως ονομάζονται κατ’ ευφημισμόν στον Άργος οι Ερινύες. Στον χώρο αυτό ο Αδριανός ίδρυσε το 124/25 μ.Χ. μία μνημειακή κρήνη, την οποία τροφοδοτούσε υδραγωγείο μήκους περίπου 30 χιλιομέτρων (Ι). Στο ψηλότερο σημείο της κρήνης είχε στηθεί το άγαλμα του αυτοκράτορα.

Αποτύπωση του οικοδομήματος αυτού και των πολύ φθαρμένων αναγλύφων δημοσιεύθηκε από τον A. Blouet (εικ. II.60 i-vii). 

Η αφήγηση συνεχίζεται με την αναφορά ενός τεμένους στα ΝΑ, μέσα σε κυπαρίσσια, προφανώς τον σημερινό ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη θέση του ναού της Νικηφόρου Αφροδίτης, όπως «υποστηρίζουν κάποιοι συγγραφείς», ο οποίος όμως δεν αναφέρεται από τον Παυσανία.

Ακολούθως, η Αποστολή ανεβαίνει προς την ακρόπολη, όπου συναντά τη Μονή της Κατηχουμένης (Παναγία του Άργους) στη θέση του ναού της Ηραίας Ακραίας. Στην ακρόπολη, τη Λάρισα, επισημαίνουν τμήματα των αρχαίων οχυρώσεων στη βάση των Ενετικών, καθώς και τέσσερις αρχαίες δεξαμενές. Σχέδια των αρχαίων τειχών δημοσιεύονται στην εικ 6.7 (v-vii) των A. Ravoisié και Α. Poirot.

Κλείνοντας το κεφάλαιο περί Άργους, σημειώνουμε το «πλινθόκτιστο ρωμαϊκό μνημείο», την κάτοψη και την τομή του οποίου δημοσιεύει ο Α. Ravoisié στον πίν. ΙΙ.58 (εικ. ii, iii), χωρίς όμως να γίνεται λόγος στο κείμενο. Το μνημείο αυτό έχει ερμηνευθεί ως ταφικό και θεωρείται χαμένο. Από τη θέση του, όμως, στο νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης φαίνεται ότι ανήκε στο σύνολο των ρωμαϊκών μαυσωλείων που αποκαλύφθηκαν εκεί κοντά σε νεότερες σωστικές ανασκαφές.

ΜΥΚΗΝΕΣ 

Μετά το Άργος τα μέλη της Αποστολής κατευθύνθηκαν στις Μυκήνες (εικ. 6.9), κοντά στο χωριό Χαρβάτι, που μετονομάστηκε αργότερα σε Μυκήνες. Εδώ, λόγω του μυθικού παρελθόντος και των ανέκαθεν ορατών μεγαλοπρεπών καταλοίπων, αφιέρωσαν περισσότερες σελίδες από ό,τι στις άλλες θέσεις της Αργολίδας. Οι A. Blouet και Α. Ravoisié δημοσιεύουν στον πίν. ΙΙ.63 τον χάρτη της ευρύτερης περιοχής όπου σημειώνουν τις θέσεις των αρχαίων λειψάνων (A – O) (εικ. 6.8). Οι πρώτες τους παρατηρήσεις σχετίζονται με την οικοδομική των τειχών (Α – Ε), την οποία συγκρίνουν με της Τίρυνθας, όπως και ο Παυσανίας (2.15.4, 16.3 – 7) που θα είδε τις Μυκήνες στην ίδια περίπου κατάσταση με αυτή του 1829. Στον σχολιασμό του σημείου Ε, στο ΝΑ τμήμα του περιβόλου, παρατήρησαν πολλά είδη τοιχοδομίας, αναφερόμενοι ασφαλώς στις ελληνιστικές επιδιορθώσεις των τειχών.

Θαυμασμό τους προκαλεί η «Πύλη των Λεόντων» (D) (εικ. 6.10), την οποία αποτυπώνουν και σχολιάζουν στους πίν. ΙΙ.64 (εικ. 6.11.i, iii) και 65 (εικ. 6.12)24, όπως και τη μικρότερη, βόρεια πύλη της Ακρόπολης (C) στον πίν. ΙΙ.65.ii-iv .

Μεγάλο μέρος του κειμένου καταλαμβάνουν οι παρατηρήσεις για τους θολωτούς τάφους, εκ των οποίων είδαν τέσσερις (εικ. 6.8 F, J, L, M). Ο λεγόμενος Τάφος του Αγαμέμνονα ή «Θησαυρός (δηλαδή θησαυροφυλάκιο) του Ατρέως» (J), σύμφωνα με την ερμηνεία του Παυσανία (2.16.6 – 7), είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερα διατηρημένος θολωτός τάφος, και γι’ αυτό τον περιγράφουν εκτενώς στο κείμενο και στις επεξηγήσεις των πίν. II.66 – 68 (εικ.6.13, 6.14, 6.15) και ΙΙ.69 (εικ. 6.16.i). Τον συγκρίνουν με αυτόν του Βαφειού στη Λακωνία, μολονότι δεν τον αναφέρουν στην περιήγηση της Λακωνίας, και κυρίως με τον «Θησαυρό του Μινύου» στον Ορχομενό της Βοιωτίας με βάση την περιγραφή του Παυσανία (9.38.2), καθώς αυτοί δεν τον επισκέφθηκαν. Είδαν ακόμη τμήματα της διακοσμητικής επένδυσης της εισόδου του τάφου, σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και, σε συνδυασμό με αυτά που ο Έλγιν είχε μεταφέρει νωρίτερα στο Λονδίνο, δημοσίευσαν την αναπαράστασή της από τον T.L. Donaldson (εικ. 6.17.i-iv, 6.18).

Σημειώνεται o λεγόμενος «θολωτός τάφος του Aίγισθου», του οποίου έχει καταπέσει ο θόλος, χωρίς όμως κάποια μνεία στο κείμενο. Με τους τάφους του Αίγισθου και της Κλυταιμνήστρας ταυτίζουν αντίθετα τους λεγόμενους σήμερα θολωτούς τάφους του Κάτω και του Επάνω Φούρνου αντίστοιχα , των οποίων και αποτυπώνουν το ορατό ανώτερο τμήμα της εισόδου.

Επίσης σημειώνεται ακόμη τμήμα γέφυρας, σχέδιο του οποίου δημοσιεύεται. Πρόκειται για τη λεγόμενη γέφυρα του Αγίου Γεωργίου που χρησίμευε συγχρόνως και ως τοίχος φράγματος των μυκηναϊκών χρόνων στον χείμαρρο του Χάβου (Χάους) που κυλά νότια της ακρόπολης.

ΠΗΓΕΣ 

Εκστρατεία του Μοριά – Βικιπαίδεια

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ

1829-1838, EKΔOTIKOΣ OIKOΣ MEΛIΣΣA.  (ΑΡΓΟΛΙΔΑ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ Ε. ΚΑΤΑΚΗΣ Επίκουρος Καθ. Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Φωτογραφίες –  Expédition scientifique de Morée, 1838