Οι Χάρτες στην εποχή της Επανάστασης του 1821

Τους χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες στις πολεμικές τους επιχειρήσεις;

Οι Έλληνες επαναστάτησαν το 1821 και έδωσαν πλήθος μαχών τακτικής και ηρωισμού που οδήγησαν στην Ελευθερία και στη δημιουργία του Ελληνικού κράτους.

Μελετώντας τη χαρτογραφική εξέλιξη της εποχής εκείνης, δημιουργείται το ερώτημα αν οι Έλληνες του 1821 χρησιμοποιούσαν χάρτες στις πολεμικές τους επιχειρήσεις.

Στο πρόσφατο παρελθόν έχουμε δημοσιεύσει τη δωδεκάφυλλη Χάρτα του Ρήγα (1796 – 1897) και τον τετράφυλλο Πίνακα του Άνθιμου Γαζή (1800) που αποτελούν οπτικά γραφήματα που εντάσσονται περισσότερο στα λόγια έργα.

Οι στρατιωτικοί χάρτες είναι απόρρητοι στο ευρύ κοινό, είναι μεγαλύτερης κλίμακας, είναι λυτοί και έχουν γεωμετρική ακρίβεια.

Σύμφωνα με τον Βαγγέλη Λιβιεράτο, (καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης), “Από τις αρχές του 1800 και μετά αναζωπυρώνεται το γαλλικό χαρτογραφικό ενδιαφέρον για τον ελλαδικό χώρο. Ήταν τέλη Ιουλίου του 1802 όταν γεωγράφοι μηχανικοί της χαρτογραφικής στρατιωτικής υπηρεσίας (του περίφημου depot de la Guerre) έστειλαν μία σημαντική έκθεση δίνοντας τοπογραφικές πληροφορίες “περί της εδαφικής ασφάλειας της Ελλάδας””.

Ξεχωρίζουν, ο Lapie ως ένας από τους τρεις πλέον αντιπροσωπευτικούς χαρτογράφους με ελληνικό ενδιαφέρον, μαζί με τον γεωγράφο και λόγιο Berbie du Bocage και το νεότερο στρατιωτικό χαρτογράφο Peytier, που αποτελεί τον κύριο εκπρόσωπο της Γαλλικής χαρτογραφίας της εποχής του 1821.

Εκτός από το Γαλλικό ενδιαφέρον για την περιοχή μας κυριαρχεί και το Βρετανικό ενδιαφέρον, αρχικά για την περιοχή του Ιονίου και αργότερα για την Πελοπόννησο όπου στις αρχές του 1802 γίνεται συλλογή γεωγραφικών στρατηγικών δεδομένων και πληροφοριών και επεκτείνεται στο αρχιπέλαγος.

Ο Βρετανός στρατιωτικός μηχανικός και αρχαιοδίφης Leake επανέρχεται για μεγαλύτερο διάστημα στην Πελοπόννησο και την Ανατολική Στερεά για χαρτογραφική δραστηριότητα μεταξύ του 1804 και 1810. Οι βρετανοί έβλεπαν τον Ναπολέοντα να στρέφεται δριμύτερος προς την Αδριατική και το Ιόνιο και σχεδίαζαν την απόκρουση μιας πιθανής Γαλλικής απόβασης στην Πελοπόννησο.

Όμως το Γαλλικό ενδιαφέρον υπερτερεί γιατί σημαντικές προσπάθειες καταγραφής της περιοχής της Πελοποννήσου είχαν ήδη γίνει πριν, όπως ο Gouffier που το 1778, λίγα χρόνια μετά τα Ορλωφικά, εξέδωσε τις εντυπώσεις του από την Ελλάδα με εικογραφήσεις και χάρτες, αλλά και μετά, το 1828 – 1832, με το εκστρατευτικό σώμα του Maison και με την Γαλλική επιστημονική αποστολή στο Μοριά.

Με όλους αυτούς τους χάρτες που δημιουργήθηκαν από τους προαναφερόμενους, ποιά όμως ήταν η σχέση των Ελλήνων της εποχής του ’21;

Θεωρείται βέβαιο ότι οι μορφωμένοι και ευκατάστατοι Έλληνες της Ευρωπαϊκής διασποράς αλλά και των μεγάλων κέντρων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είχαν έρθει σε επαφή με κάποιους από τους παραπάνω χάρτες.

Οι οπλαρχηγοί του 1821 αφού είχαν έρθει σε επαφή με τους Έλληνες της διασποράς αλλά και τους Φιλέλληνες της εποχής, κυρίως τους στρατιωτικούς που είχαν έρθει να βοηθήσουν, πρέπει να ήρθαν σε επαφή και με τους χάρτες της εποχής.

Είναι δυνατόν ο Κολοκοτρώνης να μην είχε δει αλλά και χρησιμοποιήσει χάρτες στη θητεία του στον βρετανικό στρατό στη Ζάκυνθο.

Αλλά και οι καπεταναίοι των νησιών (615 ελληνικά καράβια σε όλο το Αιγαίο), πρέπει να ήταν έμπειροι με χάρτες του θαλάσσιου χώρου.

Όμως ούτε οι οπλαρχηγοί, ούτε οι καπεταναίοι του 1821, απεικονίζονται ζωγραφικά με χάρτες.

Οι πιο γνωστές ζωγραφικές απεικονίσεις με χάρτη είναι το έργο του Peter von Hess με τίτλο “Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος σώζει το Μεσολόγγι”, όπου απεικονίζεται ο Μαυροκορδάτος να επιβλέπει την οχύρωση του Μεσολογγίου το 1822, καθώς και το πορτρέτο του Στρατηγού Maison, αρχηγού της γαλλικής εκστρατείας στην Πελοπόννησο, όπου διακρίνεται στα αριστερά με ευκρίνεια χάρτης με τίτλο “Ελλάδα”.

Σύμφωνα με τον Βαγγέλη Λιβιεράτο, δεν υπάρχουν αρκετές βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με την χρήση χαρτών από τους Έλληνες το 1821.

Ο ίδιος εντοπίζει στην ξένη βιβλιογραφία δύο αναφορές που αναφέρει

Η πρώτη, του 1826, του Dufour, μαθητή του Lapie, μας πληροφορεί ότι Έλληνες ναυτικοί στο Αιγαίο ναυμαχούν και πυρπολούν τα πλοία των Οθωμανών χρησιμοποιώντας χάρτη του δασκάλου του.

Η δεύτερη, του 1827, ο Quérard σημειώνει ότι ο απόρρητος, για πολλά χρόνια, μονόφυλλος χάρτης της Πελοποννήσου του Bocage (1802), που εκδόθηκε το 1808, χρησιμοποιήθηκε στις επιχειρήσεις του Αγώνα στο Μοριά, χωρίς άλλες λεπτομέρειες.

ΠΗΓΗ

Χάρτες στην εποχή της Επανάστασης του 1821

του Βαγγέλη Λιβιεράτου

Σχετικά άρθρα