Πως αντιμετώπισε ο Βρετανικός τύπος

την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στα πρωτα χρόνια της εκδήλωσής της.

(η περίπτωση της εφημερίδας Morning Post)

 

Είναι γεγονός ότι η μελέτη του Ευρωπαϊκού και γενικά του ξένου τύπου της εποχής του Αγώνα του 1821 έχει λίγο απασχολήσει τη νεότερη ιστορική έρευνα. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Λουλέ, η μελέτη αυτή έχει σημασία γιατί έτσι είναι δυνατή “η  διερεύνηση των τάσεων και του ρόλου της κοινής γνώμης στις Ευρωπαϊκές χώρες απέναντι στο Ελληνικό πρόβλημα, αλλά επίσης και στη μελέτη της πολιτικής των αντίστοιχων κυβερνήσεων – στο μέτρο βέβαια που οι εφημερίδες εξέφρασαν τις επίσημες κυβερνητικές άπόψεις.”

 Η Ελλάδα ως “λίκνο του πολιτισμού” συγκινούσε σε σύγκριση μάλιστα με το τυραννικό και καταπιεστικό καθεστώς των Οθωμανών. Κάτι που οι ξένοι περιηγητές έθιγαν αλλά και η αρθρογραφία του Βρετανικού τύπου, στο βαθμό που οι πολιτικές σκοπιμότητες επέτρεπαν.

Οι αρθρογράφοι προσάρμοζαν τον τόνο τους, άλλοτε υπερτονίζοντας και άλλοτε υποτιμώντας τον συναισθηματικό παράγοντα σε σύμπνοια πάντα με την εκάστοτε πολιτική της Βρετανικής κυβέρνησης ή τις πολιτικές επιδιώξεις της αντιπολίτευσης, που, τουλάχιστον ως τις αρχές της δεκαετίας του 1820, είχαν διαμορφωθεί με βάση τις αρχές της «Ιεράς Συμμαχίας» του 1815.

Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ελληνική εξέγερση του 1821, συντάραξε και ως ένα σημείο ανέτρεψε το πολιτικό, στρατιωτικό, αλλά και το οικονομικό κατεστημένο στη νευραλγική αυτή περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Τα παραπάνω γίνονται κατανοητά μέσα από το παρακάτω απόσπασμα της εφημερίδας Morning Post στις 24/04/1821.

Morning Post – 24/04/1821

«‘Υπάρχουν ελπίδες ότι η έξέγερση αυτή θα τελειώσει όπως και οι περισσότερες από αυτές που ταλαιπωρούν τις (Οθωμανικές) επαρχίες. Το παράδειγμα πενήντα χωριών που θα ισοπεδωθούν από τη φωτιά και τη σφαγή, καθώς και μερικές εκατοντάδες κεφάλια επαναστατών πού θα εκτεθούν στην Πύλη του Σεραγιού, είναι αρκετό για να τη σταματήσει…»

Morning Post – 25/04/1821, Η εφημερίδα καλύθπτει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη

 

Η Morning Post ήταν εφημερίδα “ακραιφνώς συντηρητική” στην ιδεολογία της – αν και ακολουθούσε την πολιτική γραμμή της δεξιάς πτέρυγας τών «Φιλελευθέρων».

Σε κύριο άρθρο της στις 23 Μαίου 1821 έγραφε:

«Σχετικά με την Ελληνική εξέγερση, δεν είναι εκπληκτικό, εξαιτίας του αμφιταλαντευόμενου χαρακτήρα των πρώτων της φάσεων, ότι δεν θά πρέπει νά περιμένουμε νά πετύχει. Από την πλευρά μας ουδέποτε βασίσαμε τις αρετές της πάνω στις υπερβολές του τωρινού κακού – και πιθανώς καλού – όπως είναι τα απατηλά αποκυήματα των έπαναστατών, όχι σχετικά μέ τα οποιαδήποτε δικαιώματα των Ελλήνων σέ κάποια κληρονομική ελευθερία – διότι οι κυβερνήσεις τους καί στις πιο λαμπρές περιόδους της ιστορίας τους ήταν ελάχιστα καλύτεροι

υπερασπιστές της ευημερίας τους από τους σημερινούς κυβερνήτες της Κωνσταντινούπολης – αλλά πάνω στο ορατό όσο και απτό γεγονός της καταπίεσης πού έχει ασκηθεί, πέρα από κάθε προηγούμενο, ακόμη και στις βάρβαρες περιόδους της ανθρώπινης Ιστορίας. Προς τό παρόν – συνέχιζε ο αρθρογράφος – δέν θα προχωρήσουμε στην ανάλυση των απόψεών μας σχετικά με το θέμα, άλλά πάντως δέν μπορούμε νά αποφύγουμε τη σκέψη ότι θά έπρεπε

να είμαστε ευχαριστημένοι με την προοπτική της ίδρυσης ενός ανεξάρτητου βασιλείου που θα πάρει ακριβώς τη θέση τών Τούρκων ως πιο φυσικός και πιο πολιτισμένος φρουρός των Δαρδανελλίων και που θα διασώσει ένα τμήμα του κόσμου, όχι άπλά και μόνο από τήν άμεση απειλή ενός απάνθρωπου κινδύνου, αλλά θα εξουδετερώσει και τε εμπόδια κατά της προόδου του πολιτισμού στις μεγάλες περιοχές της Ασίας….»

Και ενώ ένα μήνα νωρίτερα υπεραμυνόταν της παρουσίας των Οθωμανών στο Βόσπορο ως απαραίτητη, και δικαιολογημένη, για τα γενικότερα συμφέροντα της Βρετανίας, η αδυναμία του Σουλτάνου να καταπνίξει την Επανάσταση που κατά την ίδια εφημερίδα είχε εξαπλωθεί, υποχρέωσε την Βρετανική κυβέρνηση να προσαρμόσει ανάλογα την στάση της.

Ταυτόχρονα η ανάληψη του Υπουργείου των Εξωτερικών από τον George Canning, έκανε πιό θεαματική την αλλαγή αυτή και από ανοιχτή δυσφορία μετατράπηκε σε αδιάφορη στάση για την έκβαση της Επανάστασης και γιατί όχι και στον προσεταιρισμό της.

Στις 18 Οκτωβρίου 1821 δημοσιεύει:

«Οι Έλληνες αν και αφημένοι στην τύχη τους, προχωρούν…. Η Ελλάδα μόνη και εγκαταλειμμένη – αν όχι και σε αντίθεση – από τις Χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης, θα μπορέσει στό τέλος νά κερδίσει την ανεξαρτησία της».

Προς τό τέλος Μαΐου 1822 στις στήλες της MORNING POST δεσπόζει γιά λίγες βδομάδες το θέμα των σφαγών της Χίου, πού όπως είναι γνωστό είχαν συγκλονίσει την Ευρώπη. Ίσως η μεγάλη δημοσιότητα που δόθηκε στο γεγονός αυτό, δείγμα της Τουρκικής βαρβαρότητας, από τις σελίδες όλων των εφημερίδων της Βρετανίας, νά συνέβαλε στη σχετική συζήτηση που έγινε στη Βουλή των Κοινοτήτων, κατά την οποία ο τότε πρωθυπουργός Λόρδος Liverpool προσπάθησε νά δικαιολογήσει τη σιγή τής Βρετανικής κυβέρνησης με τον ισχυρισμό, ότι αντίθετη στάση θα ισοδυναμούσε με επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ή στάση του Βρετανού πρωθυπουργού προκάλεσε την άμεση αντίδραση πολλών μελών του κοινοβουλίου, όπως του Λόρδου Holland και του Κόμη του Grosvenor.

Αποτέλεσμα ήταν να δημοσιευτούν τόσο στη Morning Post οσο και σε άλλες εφημερίδες της Βρετανίας πολλά άρθρα με φιλελληνικό περιεχόμενο. Αναμφισβήτητα οι άγριες σφαγές των αμάχων στη Χίο, συντάραξαν τα λιμνάζοντα νερά της Ευρωπαϊκής απάθειας, φυσικής ή υποβολιμαίας, και αποτέλεσαν την απαρχή του οργανωμένου Φιλελληνισμού. 

Πριν όμως ασχοληθούν οι Βρετανικές εφημερίδες με τον Φιλελληνισμό, είχε προηγηθεί η Αμερική και συγκεκριμένα ο ίδιος ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών James Monroe όπου στο διάγγελμα του στις 3 Δεκεμβρίου 1822, ανέφερε για την Ελλάδα:

«To όνομα της Ελλάδας γεμίζει τη σκέψη μας με τά πιο υψηλά αισθήματα και ξυπνάει στην καρδιά μας τις πιο ευαίσθητες χορδές. Η επιτηδειότητα και η λεπτότητα της τέχνης, η έμφυτη γενναιότητα στη δράση, ο άδολος πατριωτισμός, ο ενθουσιώδης ζήλος και η αφοσίωση υπέρ

της δημόσιας και της προσωπικής ελευθερίας, όλα αυτά είναι στενά συνδεδεμένα με την ανάμνηση της Αρχαίας ‘Ελλάδας. Τό γεγονός ότι μιά τέτοια χώρα έπρεπε να καταπιεστεί και να αποκρυφτεί από τον υπόλοιπο κόσμο, κάτω από στυγνή τυραννία αποτέλεσε αιτία ασίγαστης και βαθιάς θλίψης για τα ελεύθερα πνεύματα στις γενιές που πέρασαν. Ήταν φυσικό λοιπόν η επανεμφάνιση του λαού αυτού στον αρχαϊκό του χαρακτήρα, ο οποίος αγωνίζεται γιά τις ελευθερίες του, να προκαλέσει την έξαρση της συμπάθειας για την υπόθεσή του, η οποία έχει ήδη διατρανωθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Διατηρούμε έντονη τήν ελπίδα ότι ο λαός αυτός θα επανακτήσει την ανεξαρτησία του καί θα ξανακερδίσει τη χαμένη του θέση ανάμεσα στά έθνη της γης».

Από τη μία οι σφαγές των Τούρκων στην Ελλάδα από την άλλη η στάση των Αμερικανών κάνουν την Βρετανία να αλλάζει σταδιακά θέση. Στις 01/11/1822 η Morning Post δημοσιεύει:

“Έχουν ήδη αρχίσει συζητήσεις ανάμεσα σε Βρετανούς εκπροσώπους και στις Ελληνικές αρχές σέ διάφορες περιοχές της χώρας, με σκοπό νa μπουν οι τελευταίοι κάτω από τήν προστασία της Αγγλίας η όποια θα εφαρμόσει σ’ αυτούς την ίδια μορφή καθεστώτος με τά Ιόνια Νησιά.”

Στα επόμενα χρόνια η διπλωματία των Μεγάλων Δυνάμεων, οι νίκες των Ελλήνων, η αύξηση του κινήματος του Φιλελληνισμού, τα δάνεια και γενικότερα τα συμφέροντα που τόνιζε σε κάθε του κείμενο ο Λόρδος Byron καθόρισαν τη στάση των εφημερίδων και των κυβερνήσεων με πρώτο αποτέλεσμα την άνοιξη του 1823,  όπου η Βρετανία άλλαξε πολιτική μονομερώς και αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπολέμους, ενώ έως τότε τους θεωρούσε ως παράνομους αντάρτες εναντίον μιας νόμιμης κυβέρνησης.

 

ΠΗΓΕΣ

• Η Ελληνική Επανάσταση και ο Βρετανικός τύπος (Η περίπτωση της Morning Post, 1821-1827) Δημήτρη Λουλέ.

• Ο Φιλελληνισμός ως ευρωπαϊκό «κεκτημένο» και ο ρόλος των εφημερίδων κατά την Επανάσταση του 1821, Γεώργιος Αργυράκος