Η ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣ

Το Ναύπλιο ήταν διηρημένο σε τρία µεγάλα τμήµατα – φρούρια: το Παλαμήδι, το Ιτς-Καλέ (Ic-Kale – Εσωτερικό Φρούριο – Ακροναυπλία) και το Βαρόσι, δηλαδή τη σημερινή πόλη µέχρι τον άξονα από την πρόσβαση προς την Ακροναυπλία ως τη θάλασσα. Το Βαρόσι (varos = προάστιον) αναπτύχθηκε μεταγενέστερα και ασφαλίσθηκε µε τείχος που άρχιζε από την άκρη του Προµαχώνα των Πέντε Αδελφιών και κατέληγε περιφερειακά στην οχυρή πρόσβαση της Ακροναυπλίας.

Το τείχος του Ναυπλίου ήταν εξοπλισμένο µε σειρά επωνύμων προμαχώνων και δύο µεγάλες πύλες, την Πύλη της Θαλάσσης και την Πύλη της Ξηράς, προστατευόµενη από δύο εκατέρωθεν αντιμέτωπους προµαχώνες. Το τελευταίο τμήμα του περιφερειακού αυτού τείχους κατεδαφίστηκε περί τα τέλη του προηγουμένου αιώνα. Στο χώρο του σημερινού γυµναστηρίου του δημοσίου εκπαιδευτηρίου της πόλης, ανεπτυγµένον με τεχνητές επιχώσεις (σε συνέχεια προς το παλαιό, κατεδαφισµένο σήμερα, Οπλοστάσιο), ήταν εγκατεστημένος ο εσωτερικός λιµένας και συγχρόνως Ναύσταθµος του Ναυπλίου (στον πεπλατυσµένο εξωτερικό βραχίονα του Ναυστάθμου πραγµατοποιήθηκε η εκτέλεση του Γεωργίου Μαυροµιχάλη, φονέα του [. Καποδίστρια). Η τοπογραφική απεικόνιση των αναφεροµένων καταφαίνεται σε παλαιές ζωγραφικές αποτυπώσεις.

Με την πληθυσµιακή ανάπτυξη του Ναυπλίου και την καταφυγή σ΄ αυτό προσφύγων, μετά την απελευθέρωσή του,  δηµιουργήθηκε πτωχικός οικισµός έξω των τειχών του Βαροσίου σε ασταθές µέρος που είχε σχηματισθεί από πολυχρόνιες επιχώσεις. Οι εγκατεστημένοι εκεί μετακινήθηκαν επί Ι. Καποδίστρια στο προς τούτο εξ υπαρχής οικοδοµηθέν προάστιο «Πρόνοια”. Οι φτωχοκαλύβες των έξω από το Βαρόσι κατοικούντων κατεδαφίσθηκαν.

Προς ανατολάς του σχεδόν εγκαταλελειμμένου κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως παλαιού βενετσιάνικου Ναυστάθμου εισερχόταν (έξω από το προς την πρόσβαση της Ακροναυπλίας τείχος) πλατύς υδάτινος δίαυλος που έφθανε µέχρι τις ρίζες των υψωµάτων των δύο ισχυροτάτων φρουρίων. Ο δίαυλος επέτρεπε την προσόρµιση σ’ αυτόν μικρών πλοίων και ακάτων για ποικίλους λόγους. Στο µέσον περίπου του άξονα του διαύλου και του παραλλήλου καθέτου προς την θάλασσα τμήματος του τείχους (ανατολικού) υπήρχε η Πύλη της Ξηράς με ανασυρόµενη θύρα (pont – levis), από την οποία εισέρχονταν και εξέρχονταν οι κινούμενοι προς την οδό του Άργους.

Μετά την δύση του ηλίου η Πύλη έκλεινε και όσοι έφθαναν µε κάποια βραδύτητα έπρεπε να διανυκτερεύσουν έξω από την πόλη.

Με την πάροδο του χρόνου και την μεταβολή των συνθηκών ο δίαυλος επιχωματώθηκε, αφήνοντας σε ορισµένα σηµεία τελµατώδη κατάλοιπα, και η θύρα της Πύλης της Ξηράς (µε τους ίδιους κανονισμούς ασφαλείας) έπαυσε να είναι ανασυροµένη. Φυλάκιο στρατιωτικό ήταν εγκατεστηµένο στην εσωτερική προς την Πύλη πλευρά με σκοπό την φρούρηση της εισόδου και τον έλεγχο των εισερχομένων και εξερχοµένων.

Η Πύλη της θαλάσσης καταστράφηκε με την κατεδάφιση του προς την θάλασσα βορείου τμήματος του τείχους ή περιβόλου της πόλης (1866-1868). Η Πύλη της Ξηράς «επέζησε» για µικρό διάστημα. Το ανατολικό μέρος του τείχους, του οποίου ήταν τµήµα, κατεδαφίσθηκε µεταξύ 1894 και 1895. Η ακριβής τοποθεσία της φαίνεται σε λαμπρή φωτογραφία που σώζεται στον Προοδευτικό Σύλλογο του Ναυπλίου «Ο Παλαµήδης». Κατ’ ευτυχή σύμπτωση η ωραία φωτογραφία παρέχει όχι μόνο την µορφή της Πύλης, αλλά και τις διαστάσεις αυτής. καθώς περιλαµβάνει ένα αµάξι και όρθιον δίπλα σ΄ αυτό τον άµαξα. Η φωτογραφία εικονίζει και την πίσω από την Πύλη διαφαινόμενη οδό και παρέχει ασφαλέστατη πιστοποίηση της ακριβούς θέσεως του εξαρτήµατος αυτού των τειχών του Ναυπλίου. Η θέση της ευρίσκεται στο κήπο που σήμερα υπάρχει προς νότο του Μεγάρου των Δικαστηρίων και στο οποίο έχει στηθεί ο ανδριάντας του Σταΐκου Σταϊκόπουλου.

Η Πύλη, όπως κάθε σχετικό τεχνικό κατασκεύασµα των Βενετών (υψώθηκε το 1687, στην αρχή της Β΄ Ενετοκρατίας), είχε επιδιωχθεί να είναι κατά το δυνατόν μνημειώδης. Ως επιστέγασμα αυτής, δομημένης µε τοπικό γρανίτη, είχε τοποθετηθεί ο πτερωτός Λέων του Αγίου Μάρκου, το γλυπτό που σώζεται στο προαύλιο του «Βουλευτικού». Στους δύο εκατέρωθεν του Λέοντος «πυργίσκους» ήταν εντοιχισμένες πλάκες µε τα οικόσηµα των Αυθεντών του Ναυπλίου και της Βενετίας.

Η Πύλη της Ξηράς δεν διαδραµάτισε ιδιαίτερο ρόλο στην απελευθέρωση του Ναυπλίου τον Νοέµβριο του 1822, αφού το Παλαμήδι κατελήφθη µε την επιτυχή επίθεση του Σταϊκου Σταϊκόπουλου και η Ακροναυπλία και το Βαρόσι παρεδόθηκαν με συνθήκη στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Υπήρξε όμως το κύριο σημείο της επίσημης υποδοχής του Βασιλιά Όθωνα στη νέα πατρίδα του την 25η Ιανουαρίου/6η Φεβρουαρίου 1833. Προ της Πύλης της Ξηράς ανέμεναν τον Βασιλέα οι αρχές της πόλης και του παρέδωσαν “τις κλείδες της πρωτεύουσάς του”, χαιρετίζοντας πανηγυρικά την εγκατάσταση του νέου καθεστώτος. Στον περίφηµο πίνακα του Peter von Hess, ο οποίος απεικονίζει την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο, η θριαµβευτική ποµπή µε τον δεκαοκταετή Βασιλέα οδεύει, ως άλλη χορεία των Παναθηναίων, προς την Πύλη της Ξηράς, η οποία διακρίνεται στο βάθος της εικόνας. 

Εξ άλλου σώζεται απεικόνιση του εσωτερικού της Πύλης, οφειλόμενη στον χρωστήρα του καλλιτέχνη στρατηγού και Μέλους του Συµβουλίου της Αντιβασιλείας Carl von Heideck (βλ. Σέμνης Καρούζου, Το Ναύπλιο, Αθήνα 1979, πιν. 106). Στην εικόνα αυτή διακρίνεται ο προστατευτικός προµαχώνας της Πύλης ως τμήµα του διατηρουµένου τείχους του Βαροσίου.

Η ύψωση της Πύλης στην ακριβή θέση της, μέσα στο κήπο που έχει από χρόνια διαμορφωθεί, αποτελεί ένα µνημείο που θυμίζει το παρελθόν του Αναπλιού και μας δίνει το στίγµα για τον υπολογισµό της γραµμής του κάθετου προς την θαλασσα άξονα του τείχους του Βαροσιού.

ΠΗΓΗ (κειμένου)

Περιοδικό “ελλέβορος” Γ.Δ.Δ.